Španija
Kraljevina Španija
Reino de España | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||
| Geslo: Plus ultra (latinski, "još dalje") | ||||||
| Državna himna: "Marcha Real" | ||||||
 | ||||||
-UNOCHA-no-logo.png){kind=logo} | ||||||
| Glavni grad | Madrid | |||||
| Službeni jezici | španski 1) | |||||
| Vođe | ||||||
| - | Kralj | Huan Karlos I (Juan Carlos I) | ||||
| Uspostava | ujedinjenjem 1492. | |||||
| Površina | ||||||
| - | Ukupno | 504,782 [1] km2 (50.) | ||||
| - | Voda (%) | 1,04 | ||||
| Stanovništvo | ||||||
| - | Popis iz 2013 |  46.609.700 [2][3] (29.) | ||||
| - | Gustoća | 85/km2 | ||||
| BDP (PPP) | procjena za 2014 | |||||
| - | Ukupno | $1.534 trillion[4] (16..) | ||||
| - | Per capita | $32,975[4] (33..) | ||||
| BDP (nominalni) | procjena za 2014 | |||||
| - | Ukupno | $1.400 trillion[4] (14.) | ||||
| - | Per capita | $30,113[4] (28.) | ||||
| Valuta | euro 2) | |||||
| Vremenska zona | +1 UTC +2 ljeti | |||||
| Pozivni broj | 34 | |||||
| Web domena | .es | |||||
| 1) Uz španjolski, službeni jezici u pokrajinama sukatalonski, baskijski i galicijski.[5] 2) Do 1999. španjolska peseta | ||||||
.svg)
Kraljevina Španija ili Kraljevina Španjolska (španjolski i galicijski:Reino de España , katalonski:Regne d'Espanya ,baskijski:Espainiako Erresuma) nezavisna je europska država, po ustavnom uređenju parlamentarna monarhija.[6] Od 1986. godine članica je Europske Unije.
Smještena na jugozapadu Europe, Španjolska zauzima veći dio Pirenejskog poluotoka. Dio su njenog teritorija i dva arhipelaga, smješteni u Sredozemnom moru (Balearski otoci) i Atlantskom oceanu (Kanarski otoci), sjevernoafrički primorski gradovi Ceuta iMelilla, koji su pod španjolskom upravom te enklava Llivia u francuskim Pirenejima.
Španjolska graniči na sjeveru s Francuskom i Andorom, s Portugalom na zapadnu te s britanskom kolonijom Gibraltar na jugu. Sjevernoafrički teritoriji pod španjolskom upravom graniče s Maroko. Ukupna dužina španjolske kopnene granice je 1918 km.
Moderna Španija nastaje postepeno kroz vekove spajanjem različitih malenih krišćanskih pirinejskih kraljevstava tijekom njihovih borbi s Arapima. Do završnog ujedinjenja dolazi u 15 veku nakon čega je osvojeno posljednjo arapsko kraljevstvo Granada nakon čega u sljedećem veku Španija postaje daljnjom ekspanzijom prvo svetsko carstvo koje potiče iz Evrope. Današnja nuspojava ove ekspanzije je da za 600 miliona ljudi Španjolski jezik je rodni to jest prvi jezik što ga čini drugim najvećim jezikom na svetu.
Glavni grad Kraljevine Španije je Madrid. Grad sa 3.155.359 stanovnika (Madridska županija 5,964,143) smješten je u središtuPirenejskog poluotoka. Drugi veći gradovi su Barcelona, Valencia, Sevilla, Zaragoza i Malaga.
Geografija[uredi - уреди | uredi izvor]
Smještena na jugozapadu Europe, Španija zauzima veći dio Pirenejskog poluotoka. Dio su njenog teritorija i dva arhipelaga, smješteni u Sredozemnom moru (Balearski otoci) i Atlantskom oceanu (Kanarski otoci), sjevernoafrički primorski gradovi Ceuta i Melilla, koji su pod španjolskom upravom te enklava Llivia u francuskim Pirenejima.
Položaj[uredi - уреди | uredi izvor]
Španjolska se nalazi u umjerenoj zoni, između 43°47'24" sjeverne i 36°00'40" južne geografske širine, i između 7°00'29" istočne i 5°36'40" zapadne geografske dužine.
Reljef[uredi - уреди | uredi izvor]
Veći dio pirenejskog područja čini po postanku stara visoravan Meseta (građena od pretkambrijskog i paleozojskog kristaličnog kamenja i starih kamenaca), koju Kastiljsko gorje dijeli na sjevernu i južnu Kastiliju. Sjeverno i južno od Mesete prostiru se planinski lanci: Kantabrijsko gorje i Pireneji (Pico de Aneto, 3404 m) na sjeveru, a Betijski Kordiljeri ili Andaluzijsko gorje na jugu. Andaluzijsko gorje sastoji se od nekoliko masiva, koji se pružaju paralelno s obalom Sredozemnog mora; središnji dio čini Sierra Nevada s najvišim vrhom Španjolske (Mulhacu, 3481 m). Između južnog ruba Mesete odnosno Sierra Morene i Andaluzijskog gorja nalazi se velika Andaluzijska tektonska depresija uz rijekuGuadalquivir. Na sjeveroistočnom rubu Mesete pruža se Ibersko gorje, građeno od krednih i jurskih naslaga, a između Iberskog gorja, Pirineja i Kantabrijskog gorja depresija rijeke Ebro (Aragonska dolina). S visoravni Mesete izdižu se planinski masivi Sierra de Gata, Sierra de Gredos i Sierra de Guadarrama, koji su nastali rasjedanjem u tercijaru. Obala je uglavnom strma i nerazvedena. Dobro je razvedena samo obala Galicije i sjeverozapadne Španjolske sa mnoštvom zaljeva karakterističnih oblika.
Klima[uredi - уреди | uredi izvor]
Španjolska se nalazi u umjerenom pojasu, njen neujednačen reljef utječe na veliku klimatsku raznolikost. Često se za klimu Španjolske kaže da je sredozemna (mediteranska). Međutim, to je samo donekle točno jer samo priobalno područje istoka, jugoistoka i juga Španjolske ima sredozemnu klimu. Po geografskoj širini najveći dio Španjolske bi trebao imati sredozemnu klimu, ali neke druge prirodne karakteristike stvaraju drugačije uvjete. Na izmjene klime primarno utječe visoki reljef, odnosno viša nadmorska visina, pa dolazi i do vertikalne klimatske slojevitosti. Uz to, planine se uglavnom izdižu uz rub države, odnosno poluotoka, pa su značajna prepreka širenju klimatskih uticaja sa okolnih prostora. Zbog toga središnji deo Španjolske - visoravan Meseta, ima znatno drugačiju klimu od one koja bi odgovarala geografskoj širini tog prostora, odnosno u značajnoj mjeri je kontinentalna. Na istoku i jugu Španjolske gdje prevladava sredozemna klima (često se navodi i kao suptropska) srednje mjesečne temperature tijekom godine kreću se od 13 °C do 25 °C, a prosječno padne od 350 – 500 mm padalina. Za ovo područje karakteristično je dugo, toplo, suho i sunčano ljeto, kada maksimalne temperature dostignu i 48 °C. Sredozemna obala Španjolske ima najveći broj sunčanih sati u Europi. Na svim obalama zime su ugodne, a na jugu i tople. Sjeverozapad Španjolske, odnosno atlantska obala, koja izlazi i na Biskajski zaljev, ima sviježiju klimu, pa se temperature kreću od 8-20 °C. Sa Biskajskog zaljeva prema poluotoku kreću se vlažne mase, te na planinskim padinama padne najviše padalina, odnosno na ovom prostoru 900–2000 mm. Zbog blage oceanske klime i dosta padalina, čitavo područje je pod relativno bujnom i zelenom vegetacijom, pa se ova regija često naziva i Zelena obala (Costa Verde). Unutrašnju Španjolsku, sa kontinentalnom klimom karakterizira srednje mjesečne temperature od 3-23 °C, mada tokom zime temperature često budu ispod ništice. U ovoj regiji prosječno godišnje padne ispod 500mm padalina, a na nekim sektorima i ispod 300. Istočni obod ove regije poprima neke karakteristike mediteranske klime, dok se sjeverozapadni rub približava oceanskoj.
Hidrografija[uredi - уреди | uredi izvor]
Može se reći da osnovu hidrografske mreže Španjolske čini pet rijeka:
Rijeke na sjeverozapadu Španjoske imaju više vode, kraći tok, relativno veliki pad, a njihova estuarska ili rijaska ušća pogoduju razvoju vodenog prometa. Rijeke koje se spuštaju sa visokih planina (Pirineja, Betijskih kordiljera, Kasteljanskog gorja i dr.) imaju velike padove i značajan hidroenergetski potencijal. U vapnenjačkim terenima rijeke su najčešće formirale kanjone, a tu su i vodopadi i brzaci.
Pitka voda[uredi - уреди | uredi izvor]
Većinu pitke vode dobivaju iz akumulacijskih jezera. Najveći dio rijeka zauzdan je za vrijeme vladavine Francisca Franca koja je jedna od rijetkih stvari po kojoj je pamčen po dobru u kolektivnoj memoriji španjolskog naroda. Dobrobiti od umjetnih jezera su nesagledive za zemlju poput Španjolske, koja se uslijed klimatskih promjena pretvara upustinjsku zemlju. Osim pitke vode tu je i korist od dobivanja električne energije, turizma, stvaranja novih ekoloških sistema itd.
Stanovništvo[uredi - уреди | uredi izvor]
Prema popisu stanovništva iz 2001. 40.847.530 stanovnika s prosječnom gustoćom naseljenosti od 81 stanovnik/km2.
Buran povijesni razvoj utjecao je na karakteristike i raznolikost stanovništva. Španjolci čine oko 73% ukupne populacije, Katalonci 16,5%, Galjegi (Galicija) 8%, Baski 2,3%, ostali 0,2%. Španjolska je jedna od najizrazitijih katoličkih zemalja pa je logično što je 97% stanovništva katoličke vjere, dok je 0,4% protestanata i 2,6% ostalih. I Španjolska se sve brže urbanizir, pa danas oko 80% stanovništva živi u gradovima. U starosnoj dobi 0-19 godina je 33% populacije, u dobi 20-59 godina je 50%, a starijih od 60 godina ima 17%. Očigledno je i da španjolska populacija postaje sve starija, a na to utječe i niski prirodni prirast, koji iznosi svega 1 promil (stopa nataliteta je 10 promila, a mortaliteta 9 promila).
Historija[uredi - уреди | uredi izvor]
Španija je bila naseljena već u paleolitiku, o čemu svjedoči bogata likovna umjetnost (spilje Altamira, Castillo, Pindal) te drugi arheološki ostaci. U kasnijem razdoblju Pirinejski poluotok naseljavaju Iberi.
Oko 1200. godine prije Krista sa sjevera dolaze Kelti, preplavljujući gotovo cijeli Poluotok i mješajući se s domaćim iberskim stanovništvom, a oko 1100. godine prije nove ere na jugu Španije nastaje Tartaška kultura o kojoj se danas veoma malo zna. Između 500 i 300 godine prije nove era na područje današnje Španije dolaze Feničani i Grci osnivaju svoje kolonije.
Kratkotrajno između prvog i drugog Punskog rata (između Rimljana i Kartažana), Kartažana osvajaju gotovo cijelu Špansku obalu i osnivaju svoje kolonije, među kojima su najvažnije bile na Ibizi i u Cartageni. Porazivši Kartagu u Drugom punskom ratu (201. pr. ne.), Rimljani započinju postupno osvajanje poluotoka, zauzevši u idućih 200-tinjak godina čitav teritorij Pirinejskog poluotoka. U prvim fazama rimske vlasti domaće je stanovništvo dizalo više ustanaka protiv osvajača. Nakon smrti jednog od vođi ustanka, Viriata (139. godine pr. ne.), pobjede su bile sve rjeđe te je slabio otpor protiv Rimljana, a do konačnog sloma dolazi u vrijeme cara Augusta. Rimska vladavina Poluotokom kulminirala je uspostavom potpune civilne rimske vlasti i osnivanjem provincije Hispanije . Pod rimskom vlašću Španija je ostala sve do V. veka. Stanovnici Hispanije prihvatili su rimsku kulturu, jezik i zakone, ali je i njihova važnost Carstvubila velika tako da su dali nekoliko careva.
Početkom 5. veka provalili su na prostor današnje Španjolske germanska plemena Alani, Svevi i Vandali. Ta su plemena došla iz današnje Nemačke, prošli kroz današnju Francusku i prodrli na Pirenejski poluotok. Alani su osvojili pokrajinu Luzitaniju, Svevi pokrajinu Galiciju, a Vandali pokrajinu Andaluziju. Tijekom rimskog protunapada (411-420) oni su bili katastrofalno poraženi tako da Vandali napuštaju Pirineje i bježi u mnogo sigurniju i lakše obranjivu Afriku, gdje su osnovali vandalsku državu koja se održala do sredine šestog veka (srušio ju je g. 534. bizantski vojskovođa Belizar).
Više 150 godina nakon što su Vandali otišli u Afriku, uništili su zapadni Goti u Španjolskoj i svevsku državu g. 585. te su zagospodarili cijelim poluotokom. Država zapadnih Gota održala se u Španjolskoj do g. 711. Te su godine Arapi zauzeli Pirinejski poluotok i srušili državu zapadnih Gota. Zapadni su Goti oko g. 600. prigrlili katoličku vjeru pa su se sa svojim podanicima starosjediocima stopili u jedan narod — španjolski.
Arapska država na Pirinejskom poluotoku trajala je od godine 711. do 1492. No već u 11. veku počela je opadati, jer su na nju stali sve više navaljivati hrišćani iz Franačke. Glavni je grad arapske države u Španjolskoj bila Cordoba. Kršćani, koji su se održali u sjevernom dijelu poluotoka i činili nekoliko državica, među kojima je bila Navarra i Katalonija, stali su od 11. veka potiskivati Arape sve više na jug. Od malih država nastale su tri veće: Aragon na istoku, Portugal na zapadu, a u sredini Kastilja. Od 13. veka ostao je pod arapskom vlašću samo još južni dio poluotoka s prijestolnicom u Granadi.
Godine 1469. oženio se aragonski kralj Ferdinand nasljednicom kastiljske kraljevske krune Izabelom, te su se tako ujedinile države Aragon i Kastilija u ujedinjenu kraljevinu Španiju. Ferdinand i Izabela poveli su borbu protiv Arapa (Maura) i poslije desetgodišnjeg rata zauzeli su sve njihove zemlje. Godine 1492. osvojili su i arapski glavni grad Granadu. Arapi su zatim posve napustiti Španjolsku, koja je napredovala te postala jedna od najmoćnijih europskih država.
Upravo na kraju srednjega vijeka stvorena je spajanjem Kastilje i Aragonije španjolska narodna država. Otkrićem novih zemalja u Americi Španjolska je za kralja Ferdinanda Katoličkog i kraljice Izabele udarila temelje svojoj moći, veličini i kolonijalnom gospodstvu.
Preistorija i predromanski narodi[uredi - уреди | uredi izvor]
Na osnovu arheološkog nalazišta Atapuerka može se zaključiti da je Iberijsko poluostrvo bilo nastanjeno hominidima pre 1,2 miliona godina.[8] LJudi su na Iberijsko poluostrvo došli sa severa pre 35.000 godina. Najpoznatiji artefakti o ovim preistorijskim ljudskim naseobinama su čuveni crteži u pećini Altamira u Kantabriji, na severu poluostrva, koje su načinili Kromanjonci između 35.600 i 13.500 godine pre nove ere.[7][9] Na osnovu arheoloških i genetskih istraživanja dolazi se do zaključka da je Iberijsko poluostrvo poslužilo kao utočište stanovnicima severne Evrope tokom poslednjeg ledenog doba.
Pre rimskog osvajanja Iberijsko poluostrvo su uglavnom nastanjivali Iberi i Kelti. Iberi su živeli duž mediteranske obale od severoistoka do jugoistoka poluostrva. Kelti su nastanjivali unutrašnjost i atlantsku obalu od severozapada do jugozapada. Baski su živeli u zapadnom delu Pirineja i u susednim oblastima, Tartešani su živeli na jugozapadu a Luzitanci i Vetonci u središnji deo zapada poluostrva. Duž sredozemne obale postojale su brojne trgovačke naseobine Feničana, Grka i Kartaginjana.
Rimsko carstvo i Gotsko kraljevstvo[uredi - уреди | uredi izvor]
Tokom Drugog punskog rata, između 210. i 205. pre nove ere, Rim je osvojio kartaginjanske kolonije na Sredozemlju. Rimljanima je bilo potrebno skoro dva veka za potpuno osvajanje Iberijskog poluostrva, da bi njime vladali više od šest vekova. Keltsko i iberijsko stanovništvo postepeno je romanizovano (latinizovano). Lokalne vođe su postale deo rimske aristokratije[10] a Hispanija je postala žitnica Rimskog carstva, izvoznik zlata, vune, maslinovog ulja, i vina. Poljoprivredna proizvodnja je povećana sa izgradnjom sistema za navodnjavanje, od kojih su neki još uvek u upotrebi. Carevi Hadrijan, Trajan, Teodosije I, i filozof Seneka su rođeni u Hispaniji. Hrišćanstvo je na ovo podneblje stiglo u prvom veku a raširilo se u gradovima tokom drugog veka.[10] Većina današnjih jezika u Španiji i zakonodavstvo vode poreklo iz ovog perioda.[11]
Slabljenje vladavine Zapadnog rimskog carstva u Hispaniji je počelo 409, kada su germanska plemena Svevi i Vandali, zajedno sa Sarmatskim Alanima prešli Rajnu i opustošili Galiju, da bi ih Vizigoti iste godine doveli u Iberiju. Svevi su osnovali kraljevstvo na području današnje Galicije i severne Portugalije. Raspadom Zapadnog rimskog carstva nestalo je postojeće društveno uređenje, mada su novoformirane države zadržale mnoge institucije i zakone potonjeg carstva, uključujući hrišćanstvo.
Hazdinzi, saveznici Alana, takođe su osnovali kraljevstvo u Galiciji, zauzevši uglavnom isto područje ali su svoju vlast proširili južno do rekeDuero. Vandalsko pleme Silinzi je zauzelo područje nazvano Vandaluzija, današnja Andaluzija. Vizantinci su na jugu Iberijskog poluostrva osnovali enklavu Spaniju, s ciljem obnove Rimskog carstva na ovom području. Međutim, Hispanija je na kraju ujedinjena tokom vladavine Vizigota.
Srednji vek[uredi - уреди | uredi izvor]
Početkom osmog veka Omejadski kalifat se proširio na Iberijskom poluostrvu. Mavri iz severne Afrike su zauzeli skoro celo poluostrvo, izuzev male planinske oblasti na severozapadu.
Pod šerijatskih zakonima hrišćani i Jevreji su imali podređeni status. Ovakav položaj je hrišćanima i Jevrejima branio ispovedanje religije, takođe njihova prava su u svakom pogledu bila manja u odnosu na muslimane.[12][13]
Preobraćenje u islam dobilo je velike razmere. Veruje se da su krajem 10. veka muladi (muslimani poreklom sa Iberijskog poluostrva) činili većinu stanovništva Al-Andaluza.[14][15]
Muslimansku zajednicu na poluostrvu karakterisala je šarolikost i socijalna napetost. Vremenom je došlo do sukoba između Berbera iz severne Afrike, najzaslužnijih za osvajanje ove teritorije, sa arapskim vođama sa Bliskog istoka. Pored njih tu je bila i brojna mavarska populacija, koja je živela uglavnom u dolini reke Gvadalkivir, u priobalju Valensije, dolini reke Ebro i u planinskim oblastima Granade.[15]
Kordova, glavni grad kalifata, bio je najveći, najbogatiji i najprefinjeniji grad u zapadnoj Evropi. U Sredozemlju je cvetala trgovinska i kulturna razmena a muslimani su ovo područje oplemenili svojim poznavanjem nauke. Muslimanski i jevrejski naučnici su dali značajan doprinos oživljavanju i širenju grčke kulture u zapadnoj Evropi. Dva značajna filozofa toga doba bili su Ibn Rušd i Mojsije Majmonid. Romanizovani stanovnici Iberijskog poluostrva su zajedno sa muslimanima i Jevrejima doprineli stvaranju autentične kulture na ovom području.[15] Van gradova, gde je živela većina ljudi, vlasništvo nad zemljom nije menjano još od rimskog doba, s obzirom da su muslimanski vlastodršci veoma retko oduzimali zemljište. Takođe, donete su i nove kulture i tehnike obrade zemlje što je doprinelo razvoju poljoprivrede.
Tokom jedanaestog veka dolazi do podela među muslimanima, što je malim hrišćanskim državama omogućilo da znatno prošire svoje teritorije.[15] Vladari dinastija Almoravida i Almohada iz severne Afrike su uspostavili jedinstvo među muslimanima. Ova ponovno ujedinjena islamska država je tokom narednih sto godina beležila napredak i u izvesnoj meri povratila teritorije koje su joj hrišćani zauzeli.
Nedugo pošto su Mavri zauzeli Iberijsko poluostrvo, kod Španaca i Portugalaca nastaje pokret za njegovo oslobađanje pod imenomRekonkista. Za početak Rekonkiste uzima se bitka kod Kovadonge iz 722. godine. Nakon pobede hrišćanske vojske nad muslimanskim snagama stvorena je hrišćanska Kraljevina Asturija na severozapadu poluostrva. Nedugo zatim, 739. godine, muslimani su proterani izGalicije koja je priključena Kraljevini Asturiji.
Muslimanska vojska je takođe pokušala prodor preko Pirineja ali je poražena u bici kod Poatjea u Franačkoj. Docnije su franačke snage uspostavile tzv. hrišćanske okruge (šp. Marca Hispánica) na južnoj strani Pirineja. Ove oblasti su kasnije prerasle u kraljevstva Navara,Aragon, i Katalonija.[16] Tokom narednih nekoliko vekova granica između oblasti pod vlašću muslimana i hrišćana protezala se dolinama reka Ebro i Duero.
Raspadom Al-Andaluza, na međusobno zavađena taifska kraljevstva, stekli su se uslovi da hrišćanska kraljevstva ostvare prevlast na Iberijskom poluostrvu. Zauzimanje strateški važnog grada Toleda 1085. godine predstavljalo je pokazatelj velike promene ravnoteže snaga u korist hrišćanskih kraljevstava. Velika mavarska uporišta pala su pod vlast hrišćana u 13. veku – Kordova 1236. a Sevilja 1248. godine – dok je samo enklava Granada ostala u muslimanskim rukama kao vazalna država.[17]
U ovom periodu dolazi do ponovnog procvata književnosti i filozofije nastale na rimskim i gotskim tekovinama. Ramon LJulj je jedan od značajnijih filozofa ovoga doba. Kralj Alfonso X od Kastilje se posvetio stvaranju jedinstvenog nacionalnog identiteta i buduće države Španije. Težio je ka povezivanju iberijskih hrišćanskih kraljevstava sa drugim srednjovekovnim evropskim državama. Uveo je kastiljanski kao službeni jezik.
.jpg)
Kraljevi su, ugledavši se na zakone i institucije starog Rima, želeli veću vlast, boreći se protiv plemstva. Marinidi su u 13. i 14. veku napali Iberijsko poluostrvo iz severne Afrike, i uspostavili su nekoliko enklava duž južne obale. Međutim, nisu uspeli da obnove vlast nad poluostrvom i ubrzo su isterani. Takođe, tokom 13. veka, kraljevina Aragon, smeštena na severoistoku današnje Španije, proširila je svoje teritorije na ostrva u Mediteranu, do Sicilije i Atine.[18] Tih godina su osnovani Univerzitet u Palensiji (1212/1263) i Univerzitet u Salamanki (1218/1254). Crna smrt je tokom 1348. i 1349. razorila Španiju.[19]
Brakom između Izabele I od Kastilje i Ferdinanda II Aragonskog 1469. dolazi do ujedinjenja hrišćanskih kraljevstava Kastilja i Aragon. Kanarska ostrva su osvojena 1478. a 1492. združene snage Kastilje i Aragona zauzele su Emirat Granada, čime je okončana vladavina muslimana na Iberijskom poluostrvu, koja je trajalo 781 godinu.
Godine 1478. započela je španska inkvizicija tokom koje su Sefardi bili primorani da pređu u katoličanstvo ili da budu proterani sa španskih teritorija.[20] Sporazumom u Granadi garantovana su prava muslimana,[21] mada su poštovana samo delimično. Muslimani su u potpunosti proterani sa Iberijskog poluostrva početkom 17. veka, nakon ustanka u Alpahurasu.[22]
Imperijalna Španija[uredi - уреди | uredi izvor]
Osnova za nastanak savremene Španije i Španske imperije predstavljalo je ujedinjenje kruna Aragona i Kastilje sklapanjem braka između njihovih suverena. Međutim, svako od kraljevstava unutar Španije zadržalo je atribute državnosti u društvenom, političkom, zakonodavnom pogledu, kao i u oblasti jezika i monetarne politike.[23] Izabela i Ferdinand su učvrstili svoju moć na račun lokalnog plemstva, a reč Espanja (šp. España), čiji je koren drevno ime Hispanija (lat. Hispania), počela je da se koristi kao zajednički naziv za dva kraljevstva.[22] Pored velikih političkih, zakonskih, verskih i vojnih reformi Španija se nametnula kao prva svetska sila.
Godina 1492. takođe je označila odlazak Kristifora Kolumba u Novi svet na putovanje koje je finansirala kraljica Izabela. Kolumbo je tokom prvog putovanja prešao Atlantik i stigao do Karipskih ostrva, čime je počelo evropsko istraživanje i osvajanje Amerike, iako je on bio ubeđen da je stigao do Orijenta. Kolonizaciju američkog kontinenta započeli su konkistadori poput Ernana Kortesa i Fransiska Pizara.
Španija je bila vodeća evropska sila tokom 16. i većine 17. veka. Ovaj status je ojačala trgovinom i bogatstvom stečenim iz kolonija, takođe, postala je i vodeća pomorska sila sveta. Vrhunac je dostigla tokom vladavina prve dvojice Španskih Habzburga – Karla V (1516-1556) i Filipa II (1556-1598). Tokom ovog razdoblja Španija se suočila sa Italijanskim ratovima, Ustankom komunerosa, Holandskom revolucijom, Pobunom Moriska, sukobima sa Osmanlijama, Anglo-španskimratom i ratovima sa Francuskom.[24]
Zaposedanjem teritorija u Novom svetu, kao i zahvaljujući brakovima između vladajućih dinastija ili nasleđivanjem, Španska imperija se znatno proširila. Obuhvatala je ogromna prostranstva na američkom kontinentu, ostrva u azijsko-pacifičkom regionu, delove Italije, gradove i severnoj Africi, kao i delove današnje Francuske, Nemačke, Belgije, Luksemburga, i Holandije. Početkom 16. veka, kada je Magelanova ekspedicija prva oplovila svet, Španija je postala prva imperija u kojoj sunce nije zalazilo. Ovo je bilo Doba velikih otkrića, a odvažne ekspedicije su putem kopna ili mora pronašle nove trgovačke puteve. Takođe, tada Evropljani započinju osvajanja i kolonizaciju novih teritorija. Španski istraživači su u maticu donosili plemenite metale, začine, luksuzna dobra, i dotada nepoznate biljke, što je značajno doprinelo da Evropljani promene svoje viđenje sveta.[25] Kulturni procvat tokom ovog razdoblja danas se smatra Zlatnim vekom Španije. Širenje imperije dovelo je do ogromnih promena na američkom kontinentu koje su se najviše ispoljile slomom tamošnjih društava i uništavanjem domorodačkog stanovništva. Pod uticajem humanizma, kontrareformacije i novih geografskih otkrića i osvajanja nastaje intelektualni pokret poznat kao Salamankanska škola (šp. Escuela de Salamanca), koji je postavio prve savremene teorije o međunarodnom i ljudskom pravu.
Krajem 16. i tokom prve polovine 17. veka, Španija se sukobila sa brojnim izazovima. Pirati, pod okriljem rastućeg Osmanskog carstva, pljačkajući i odvodeći u roblje stanovništvo u brojnim priobalnim oblastima onemogućavali su nesmetan život. Takođe, time su se ponovo javile pretnje o mogućoj islamskoj invaziji.[26] Tokom ovog razdoblja Španija je često bila u ratu sa Francuskom.
Protestantska reformacija je doprinela da Španija još više zaglibi u verske ratove, što je imalo za posledicu povećanje vojne aktivnosti širom Evrope i Mediterana.[27]
Polovinom 17. veka Španija se pored brojnih ratova suočila i sa kugom koja je usmrtila veliki broj stanovnika Evrope. Španski Habzburzi su zemlju uveli u niz sukoba širom kontinenta zahvaljujući kojima su iscrpljeni njeni prirodni resursi i privreda. Španija je uspela da zadrži najveći deo rasutog Habzburškog carstva, kao i da pomogne snagama Svetog rimskog carstva u borbi sa protestantima, ali je na kraju ipak bila primorana da prizna otcepljenje Portugalije (deo Iberijske unije od 1580. do 1640) i Holandije, i na kraju da doživi ozbiljne poraze od Francuske tokom poslednjih godinaTridesetogodišnjeg rata.[28]
.jpg)
U drugoj polovini 17. veka, moć Španije počinje da postepeno opada. Bila je prinuđena da preda nekoliko manjih oblasti Francuskoj i Holandiji; međutim, uspela je da očuva i da poveća svoje ogromno prekomorsko carstvo, koje je ostalo netaknuto sve do početka 19. veka.
Gubitak moći na evropskom tlu doživeo je vrhunac tokom sukoba oko španskog prestola prvih godina 18. veka. Rat za špansko nasleđebio je međunarodni sukob širokih razmera koji je za ishod, između ostalog, imao gubitak španskih poseda širom Evrope i pozicije najjače evropske sile.[29] Tokom ovog rata na španski presto postavljena je dinastija Burbona. Prvu istinski špansku državu je uspostavio prvi burbonski kralj, Filip V, ujedinjavanjem kruna Kastilje i Aragona u jedinstvenu državu, ukidajući brojne privilegije i zakone koje su imali regionalni vladari.[30]
Tokom 18. veka u najvećem delu carstva dolazi do postepenog oporavka i porasta blagostanja. Novi burbonski monarh je primenio francuski sistem modernizacije uprave i privrede. Prosvetiteljske ideje su postajale privlačnije vladajućoj eliti. Međunarodna pozicija Španije popravila se, između ostalog, zahvaljujući vojnoj pomoći koju su slali pobunjenicima u britanskim kolonijama tokom Američkog rata za nezavisnost.[31]
0 komentari:
Objavi komentar