Kambodža
Iz Wikipedije, slobodne enciklopedije
Kraljevina Kambodža
| ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||
| Geslo: Narod, religija, kralj. | ||||||
| Državna himna: "Nokoreach" | ||||||
 | ||||||
| Glavni grad | Phnom Penh | |||||
| Službeni jezici | khmerski | |||||
| Vođe | ||||||
| - | Kralj | Norodom Sihamoni | ||||
| Uspostava | Od Francuske 9. studenog 1953. | |||||
| Površina | ||||||
| - | Ukupno | 181.040 km2 (87.) | ||||
| - | Voda (%) | 2.5 | ||||
| Stanovništvo | ||||||
| - | Popis iz 2004 | 13.363.421 (65.) | ||||
| - | Gustoća | 74/km2 | ||||
| BDP (PPP) | procjena za | |||||
| - | Ukupno | $43.20 milijardi[1] | ||||
| - | Per capita | $2,776[1] | ||||
| BDP (nominalni) | procjena za | |||||
| - | Ukupno | $17.25 milijardi[1] | ||||
| - | Per capita | $1,108[1] | ||||
| Gini | 43[2] srednji | |||||
| HDI | 0.584[3] srednji | |||||
| Valuta | riel 1 | |||||
| Vremenska zona | +7 | |||||
| Pozivni broj | +855 | |||||
| Web domena | .kh | |||||
| 1) U širokoj uporabi je i američki dolar. | ||||||
Kraljevina Kambodža je država u jugoistočnoj Aziji. Na jugozapadu izlazi na Tajlandski zaljev, dio Južnog kineskog mora i Tihog oceana. Graniči na zapadu i sjeveru s Tajlandom, na sjeveru s Laosom te na istoku i jugu s Vijetnamom.
Od 9. do 15. stoljeća na prostoru Kambodže postojalo je Khmersko Carstvo čije je središte uglavnom bio grad Angkor. Glavni hram Carstva Angkor Wat danas je simbol Kambodže i njena najveća turistička atrakcija.
Od druge polovice 19. vijeka Kambodža je bila dio Francuske Indokine. Nakon stjecanja nezavisnosti je ispočetka izbjegavala unutrašnje sukobe, ali je s vremenom njen teritorij korišten od zaraćenih strana u vijetnamskom ratu. Desničarski vojni udar podameričkim pokroviteljstvom godine 1970. je doveo do gotovo dva desetljeća krvavog građanskog rata mnogobrojnih desnih i lijevih frakcija, među kojima su najpoznatiji bili komunistički Crveni Kmeri. Pod njihovom je vlašću (1975. – 1979) u masovnim pogubljenjima i zbog gladi i bolesti umrlo oko 1,5 mil. ljudi. To je zaustavila vijetnamska invazija godine 1979. godine ali se rat nastavio sve dok, nakon završetka hladnog rata nije ponovno uspostavljena politička stabilnost početkom 1990-ih. Od tada je Kambodža ustavna monarhija.
Reljef Kambodže uglavnom je nizinski. Planine se nalaze na jugozapadu (Kardamoni, najviši vrh 1.771) te na krajnjem sjeveru i istoku. Zemljom protječe rijeka Mekong, a na zapadu se nalazi najveće kambodžansko jezero Tonle Sap čija se površina u kišnom razdoblju višestruko povećava i koje je središte uzgoja riže i ribarstva.
Kambodža je etnički homogena – većina stanovnika su Khmeri i govore khmerskim jezikom. Dominatna religija je teravadski Budizam.
Glavne gospodarske aktivnosti su poljoprivreda, turizam te proizvodnja odjeće i obuće. Kambodža je u dvadesetogodišnjem građanskom ratu izgubila velik dio infrastrukture, a stanovništvo je, osobito ruralno, vrlo slabo obrazovano što usporava gospodarski razvoj. BDP je u 2003. bio 1.900 USD po glavi stanovnika (izraženo u PPP-u).
Gradovi[uredi - уреди | uredi izvor]
Veći gradovi: Popis gradova u Kambodži
Prirodne karakteristike[uredi - уреди | uredi izvor]
Položaj i reljef[uredi - уреди | uredi izvor]
Kambodža se nalazi u jugoistočnoj Aziji u južnom delu Indokineskog poluostrva. Središnji deo države je prostrana nizija oko jezera Tonlea, izgrađena od glinovitih nanosa rekeMekonga. Prema istoku nastavlja se nizijom uz donji tok Mekonga, koja je isto tako sačinjena od glinovito-peščanih nanosa; iznad njih se dižu niska uzvišenja, a reka ponegde teče po stenovitoj podlozi. Kod Pnom Pena, 280 km pre ušća, počinje delta Mekonga. Na istoku Kambodža dopire do zapadnih delova Anamskog grebena, koji delom predstavlja raščlanjene planine (do 1484 m), a delom platoe od starih kristalastih stena. Između središnje nizije i Sijamskog zaliva od severo-zapada prema jugo-istoku protežu seKardamomske planine, izgrađene od kristalastih stena i krečnjaka, koje se strmo spuštaju prema uglavnom kamenitoj obali Sijamskog zaliva. Na krajnjem severu, uz granicu saTajlandom, nalazi se više od 300 km dugačka i 180-550 m visoka strukturna stepenica od peščara. Klima je monsunska. Većinu padavina donosi jugozapadni monsun, najviše jugozapadnim obroncima Kardamskih planina (više od 5000 mm), dok u nizijama ima 1200-1500 mm padavina. Od decembra do aprila traje suv period, kada preovladava suv severnoistočni monsun.
Vode[uredi - уреди | uredi izvor]
U središnjoj niziji se nalazi jezero Tonle Sap. U suvom periodu zauzima površinu od 2700 km2, duboko je 1-2m, a preko reke Sapa otiče u Mekong, dok se u kišnom periodu, u suprotnom pravcu, u njega ulivaju poplavne vode Mekonga, tako da naraste za 15 m i poveća se na oko 10 400 km2. Od 1979. do 1994. godine zbog krčenja šuma i zatrpavanja njegova dubina se smanjila za 0,5-1 m. Najveća reka je Mekong sa prosečnim godišnjim protokom od 14 200 m3/s kod Kračea. Zemljište i vegetacija: Najplodnija zemljišta nalaze se na rečnim nanosima oko jezera Tonlea i u nizijama uz Mekong, dok na drugim mestima preovlađuju manje plodna peskovita i isprana zemljišta. U jugozapadnom delu Kardamonskih planina preovladava tropska kišna šuma, a na drugim mestima listopadna monsunska šuma, koja prelazi u savansku šumu, uglavnom iskrčenu ili degradiranu ubambusove šume. Šume i degradirana područja zauzimaju 52% površine.
Društvene karakteristike[uredi - уреди | uredi izvor]
Stanovništvo[uredi - уреди | uredi izvor]
Nagli porast broja stanovnika u vreme vladavine Crvenih Kmera sasvim je zaustavljen, a u poslednjoj deceniji porast je veoma brz, uglavnom zbog visokog nataliteta. Više od 40% stanovnika mlađe je od 15 godina. Većinsko stanovništvo čine Kmeri (89%), koji pripadaju monkmerskoj grupi jezika. Govore kmerski jezik, imaju svoje posebno pismo, nastalo na osnovu južnoindijskih pisama. Ostali su Vijetnamci uz Mekong i Tonle Sap (5,5%), Kinezi u većim gradovima (3%), muslimanski Čami na istoku (2%) i nešto manjih naroda u planinama na istoku i zapadu. Po verskoj pripadnosti većinu stanovnika čine budisti (85%); budizam teravada državna je religija od 1989. godine.
Naseljenost[uredi - уреди | uredi izvor]
Oko 90% stanovnika živi na 25% površine u niziji oko jezera Tonle Sapa i uz Mekong; ostali delovi su retko naseljeni. Većina stanovnika živi na selu, iako se naseljeni prostor zbog minskih polja veoma smanjio. Veći gradovi su Pnom Pen, Batdambang i Sijemreab.
Državno uređenje[uredi - уреди | uredi izvor]
Po ustavu od 21. septembra 1993. Kambodža je parlamentarna monarhija. Pravo glasa imaju svi kambodžanski državljani stariji od 18 godina. Na čelu države je kralj, koji nema značajnu političku moć, ali je veoma značajan kao simbol jedinstva kmerskog naroda, a istovremeno je i vrhovni komandant oružanih snaga. Dvodomni parlament se sastoji od Narodne skupštine i Senata. Narodna skupština ima 123 člana koji se na opštim izborima biraju na pet godina, a 61. člana Senata imenuje kralj na predlog političkih stranaka zastupljenih u Narodnoj skupštini.
Privreda[uredi - уреди | uredi izvor]
Posle decenija ratova Kambodža je jedna od najnerazvijenijih država na svetu. Skoro tri četvrtine stanovništva bavi se poljoprivredom, a industrija je zbog kolebanja stranih investitora veoma nerazvijena, baš kao i infrastruktura. Slabo organizovana državna uprava nije dorasla raširenoj sivoj i crnoj ekonomiji, tako da veliki broj budžetskih sredstava čini nepovratna pomoć stranih donatora. Skoro čitav razvoj ograničen je na Pnom Pen i još nekoliko većih gradova, dok seosko stanovništvo uglavnom životari u siromaštvu, mada više ne pati od nestešice hrane. Poslednjih godina Kambodža beleži značajan privredni rast, najviše u okviru turizma i tekstilne industrije.
Poljoprivreda[uredi - уреди | uredi izvor]
Kambodža ima 3,81 miliona hektara oranica i trajnih zasada (21% površine) i 1,5 miliona hektara livada i pašnjaka (8,2%). Kolektivizacija poljoprivrede, koja je sprovedena u vreme vladavine Heng Samrina, danas je uglavnom napuštena, a ustavom iz 1993. ponovo je dozvoljeno privatno vlasništvo nad zemljom. Pored problema zbog mina, poljoprivredu pogađa i nedostatak muške radne snage, sredstava za rad, veštačkih đubriva i zaštitnih sredstava te vode za veštačko navodnjavanje tako da uglavnom može da se ostvari samo jedna žetva pirinča godišnje. Glavni proizvodi za ishranu stanovništva jeste pirinač (4,3 miliona tona), a uz njega se uzgaja još i manioku, slatki krompir, kukuruz,povrće i voće. Od industrijskih kultura uzgaja se šećerna trska, kaučuk, soja i juta. Stočarstvo se posle ratova ponovo oporavlja (živinarstvo i uzgoj svinja, bivoli za rad na poljima pirinča). Ribarstvo je važno, pogotovo na jezeru Tonle Sapu i na Mekongu, ali ulov opada zbog degradacije okoline i preteranog izlova. Uz stranu pomoć podstiče se uzgoj slatkovodne ribe.
Šumarstvo[uredi - уреди | uredi izvor]
Kambodža je 1969. imala 13,2 miliona hektara šuma (73% površine), ali zbog nekontrolisane seče sada ima samo još 52%. Mnogobrojne strane (pretežno iz Tajlanda i Malezije) i domaće kompanije dobijaju godišnje 9,9 miliona metara kubnih drvne građe, tako da količine posečene šume daleko premašuju godišnji prirast.
Rudarstvo i energetika[uredi - уреди | uredi izvor]
Kambodža oskudeva rudnim bogatstvima i energetskim izvorima. Dobija se nešto malo fosfata i zlata, na severozapadu safiri i rubini. Kambodža ima samo 112MW instalirane snage, tako da se oseća veliki nedostatak električne energije; dve trećine se proizvode u malim termoelektranama, a ostatak u hidroelektranama. U planu je izgradnja HE na Mekongu, koja je sporna zbog negativnih posledica koje bi imala po okolinu.
Industrija[uredi - уреди | uredi izvor]
Industrija je veoma slabo razvijena i nalazi se u teškoćama zbog zastarele tehnologije, nedostatka električne energije i slabe infrastrukture. Radi oko 160 državnih preduzeća i više od 40 000 malih privatnih preduzeća. Najrasprostranjenije su prehrambena industrija, industrija građevinskog materijala i tekstilna industrija. Zbog jeftine radne snage u Kambodži se nalazi 30 fabrika tekstila, koje obavljaju poslove dorade za strane vlasnike i ostvaruju veći deo izvoza.
Turizam[uredi - уреди | uredi izvor]
Turizam je veoma skroman (517 000 stranih turista), skoro isključivo u Pnom Penu i Angkoru. Planira se izgradnja velikog letovališta i kockarskog centra na ostrvu Nagi ispred Kampong Saoma.
Saobraćaj[uredi - уреди | uredi izvor]
Drumski saobraćaj[uredi - уреди | uredi izvor]
Izgrađeno je 35 770 km puteva. Glavne putne mreže vode iz Pnom Pena prema Ho Ši Minu, Bangkoku i Kampong Saomu.
Železnički saobraćaj[uredi - уреди | uredi izvor]
Izgarđeno je 649 km železničkih pruga koloseka širine 1000 mm, koje su u veoma lošem stanju, pogotovo pruga Pnom Pen-Šisofon blizu tajlandske granice. Godine 1969. izgrađena je pruga između Pnom Pena i luke Kampong Saoma.
Brodski saobraćaj[uredi - уреди | uredi izvor]
Jedina morska luka je Kampong Saom. Rečni saobraćaj se odvija po Mekongu do Kračea, po reci Sapu i jezeru Tonle Sapu; najveće pristanište je Pnom Pen.
Vazdušni saobraćaj[uredi - уреди | uredi izvor]
Ima dva aerodroma sa redovnim putničkim saobraćajem: u Pnom Penu i Sijemreabu.
Prirodne i kulturne znamenitosti[uredi - уреди | uredi izvor]
Angkor, prestonica kmerske države od 9. veka do 1431. godine, na površini od oko 200 km2. Najimpresivniji hram jeste Angkor Vat, posvećen hinduističkom bogu Višnuu sa tlocrtom 200h180m, sa terasama i mnogim reljefima u kamenu i skulpturama, okružen 200 m širokim jarkom.
Deo svetske baštine pod zaštitom UNESCO[uredi - уреди | uredi izvor]
- Zidinama opasan grad Angkor Tom obuhvata 9 km2, između ostalog budistički hram Bajon, hram Bafuon, piramidalni hram Nebeska palata, budistički hram Ta Prom i ostale hramove.
- Pnom Pen, glavni grad i privredni i kulturni centar države na ušću reke Sapa u Mekong.
- Kraljevska palata sa Srebrnim hramom (1962), narodni muzej, Muzej kmerskog genocida u zatvoru Tuol Sleng.
Istorija[uredi - уреди | uredi izvor]
Starija istorija[uredi - уреди | uredi izvor]
Između 1. i 6. veka na teritoriji današnje Kambodže postojala je kmerska država Funan, koja je bila pod snažnim uticajem indijske kulture. Sredinom 5. veka u današnjem Laosu nastala je država Čelna i u 7. veku zavladala većim delom Indokineskog poluostrva. Godine 802. kralj Džajavarman II oslobodio se vlasti države Šrividžaja i time je započeo tkz. Angkorski period, u kojem je Kambodža porazila državu Čampu i postala vodeća politička snaga na poluostrvu, a pri tom je doživela i snažan kulturni procvat. Veliki građevinski projekti, prirodne nepogode i sukobi u kraljevskoj porodici u 15. veku potpuno su iscrpeli državu. Godine 1431. Angkor su zauzeli Tajlanđani i on je od tada napušten. U narednim vekovima u Pnom Penu vladali su slabi kmerski vladari, kojima su jaki Vijetnam i Sijam postepeno oduzimali veći deo teritorije. Posle francuskog osvajanja Košinšine Kambodža je, uprkos protivljenju Sijama, 1863. postala francuski protektorat i 1887. uključena u Francusku Indokinu. U Drugom svetskom ratu teritoriju su okupirali Japanci (1941.-1945.). U martu 1945. Kmeri su objavili deklaraciju o nezavisnosti, ali je Francuska posle rata ponovo uspostavila kolonijalnu upravu.
Nezavisna Kambodža[uredi - уреди | uredi izvor]
Godine 1949. Kambodža je postala autonomna država u okviru Francuske unije, a potpuno nezavisna kraljevina 9. novembra 1953.; međunarodno priznanje dobila je ženevskim mirovnim sporazumom. Kralj Norodom Sihanuk 2. marta 1955. odrekao se prestola u korist svoga oca, a sam je postao predsednik vlade, da bi posle očeve smrti postao vođa države. Od 1955. do 1963. Kambodžu su obilno potpomagale Sjedinjene Države, a zatim je u strahu od širenja Vijetnamskog rata proglasila neutralnost, prekinula odnose sa SAD i potajno dopustila Vijetkongu delovanje protiv Južnog Vijetnama sa svoje teritorije. Državnim udarom od 18. marta 1970. general Lon Nol smenio je N. Sihanuka i u oktobru 1970. ukinuo monarhiju i proglasio kmersku republiku. Započeo je krvavi građanski rat između Lon Nolovog proameričkog režima i Narodnog fronta Kampučije, u koji su se udružili N. Sihanuk i komunistički Crveni Kmeri pod vođstvom Pola Pota. SAD je već 1969. počeo da bombarduje vijetkongovske baze u Kambodži, iz kojih se snabdevala severnovijetnamska vojska, a u aprilu 1970. američke i južnovijetnamske snage zauzele su veliki deo Kambodže i zajedno sa vladinim snagama borile se protiv Crvenih Kmera. Vladavina Crvenih Kmera. Crveni Kmeri su postepeno zauzeli veliki deo Kambodže, a 1. aprila 1975. i Pnom Pen te uspostavili radikalnu komunističku vladavinu. Vlada "demokratske" Kambodže (1974.-1979.) preuzela je potpuni nadzor nad privredom, ukinula novac i privatno vlasništvo, stanovništvo udružila u komune, gradsko stanovništvo preselila na selo i obračunala se sa svim protivnicima, nekadašnjim državnim službenicima i inteligencijom (1-3 miliona žrtava); mnogo ljudi je iz Kambodže prebačeno u Tajland. Vijetnamska okupacija. U decembru 1978. vijetnamske jedinice zauzele su Kambodžu, srušile režim Pola Pota i 8. januara 1979. osnovale Narodnu Republiku Kampučiju. Predsednik republike i vlade postao je Heng Samrin (1979.-1991.); država je 1989. preimenovana u Kambodžu. Dana 18. februara 1979. kampučijska i vijetnamska vlada potpisale su sporazum o miru, prijateljstvu i saradnji, kojim je potvrđena vijetnamska hegemonija nad Kambodžom. Borbi Crvenih Kmera protiv vijetnamskih okupatora pridružile su se i druge skupine, pre svega pristalice kralja Sihanuka i Son Sana. Zajednički je osnovan narodnooslobodilački front pod Sihanukovim vođstvom, u februaru 1990. proglašen je narodnom vladom Kambodže.
Postepeno sređivanje prilika[uredi - уреди | uredi izvor]
Privredni slom zbog ukidanja sovjetske vojne i privredne pomoći prisilio je Vijetnam na povlačenje iz Kambodže i prihvatanje mirovnog plana UN za nju, a nastavili su se i sukobi između vladinih snaga i Crvenih Kmera, koji se preuzeli nadzor nad severozapadnim delom države. Dana 23. oktobra 1991. zaraćene strane u Parizu potpisale su mirovni sporazum, prema kojem je upravljanje državom u saradnji sa privremenom Sihanukovom vladom na 18 meseci preuzela Privremena uprava UN za Kambodžu. Dana 27. decembra 1991. ustavnim promenama uvedeno je višestranačko uređenje, a 30. marta 1992. iz Tajlanda se se počele vraćati izbeglice. Pošto Crveni Kmeri nisu hteli da se uključe u program demobilizacije, Savet za bezbednost UN uveo je privrednu blokadu teritorije koju su oni pokrivali, na šta su Crveni Kmeri 13. aprila 1993. istupili iz privremene vlade. Na prvim slobodnim izborima za ustavotvornu skupštinu pod kontrolom UN najviše glasova su dobili Udruženi narodni front FUNCINPEC (pod vođstvom Sihanukovog sina Norodoma Ranarida) i bivša komunistička Narodna stranka Kambodže pod vođstvom Hun Sena. Ustavotvorna skupština je 21. septembra 1993. prihvatila novi ustav, po kojem je Kambodža ponovo postala kraljevina, a 24. septembra 1993. N. Sihanuk je proglašen kraljem i na taj način je okončan mandat snaga UNTAC. Sukobi između vladinih snaga i Crvenih Kmera nastavili su se sve do februara 1999., kada su se i poslednji pripadnici Crvenih Kmera uključili u vladine oružane snage.
0 komentari:
Objavi komentar