Luksemburg
Veliko Vojvodstvo Luksemburg
Groussherzogtom Lëtzebuerg (luks) Grand-Duché de Luxembourg (fr) Großherzogtum Luxemburg (njem) | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||
| Geslo: Mir wëlle bleiwe wat mir sin (luksemburški, "želimo ostati ono što jesmo") | ||||||
| Državna himna: "Ons Heemecht" | ||||||
 | ||||||
| Glavni grad | Luxembourg | |||||
| Službeni jezici | luksemburški, njemački ifrancuski | |||||
| Vođe | ||||||
| - | Veliki Vojvoda | Henri Luksemburški | ||||
| Uspostava | 11. 5. 1867. | |||||
| Površina | ||||||
| - | Ukupno | 2.586 km2 (166.) | ||||
| - | Voda (%) | ~0 | ||||
| Stanovništvo | ||||||
| - | Popis iz 2004 | 442972 (168.) | ||||
| - | Gustoća | 171/km2 | ||||
| Valuta | euro 1) | |||||
| Vremenska zona | +1 UTC +2 ljeti | |||||
| Pozivni broj | 352 | |||||
| Web domena | .lu | |||||
| 1) Do 1999. luksemburški franak | ||||||
Luksemburg - službeni naziv: Groussherzogtom Lëtzebuerg (luksemburški), Grand-Duché de Luxembourg (francuski), Grossherzogtum Luxemburg (njemački); (puni naziv: Veliko vojvodstvo Luksemburg) je država u zapadnoj Evropi. Po državnom uređenju je parlamentarna monarhija na čelu sa velikim vojvodom Henrijem. Graniči sa Francuskom (dužina granice 73 km), Belgijom(148 km) i Njemačkom (138 km). Luksemburg je s površinom od 2586 km2 druga najmanja zemlja Evropske unije.
Luksemburg je jedna od zemalja osnivača Evropske ekonomske zajednice, organizacije koja je prethodnik današnje Evropske unije, a zajedno sa Belgijom i Holandijom čini zemlje Beneluksa. Od marta 1970 godine, Luksemburg je članica „Organisation internationale de la Francophonie“ (Međunarodne organizacije frankofonskih zemalja). Jedan je od osnivača NATO saveza.
Porijeklo imena[uredi - уреди | uredi izvor]
Naziv Luksemburg potiče od dvorca Lucilinburhuc, kasnije poznatog i kao Lützelburg. To je malehni dvorac, oko kojeg je izgrađen današnji grad Luxembourg. Luksemburg je nastao u nekadašnjem Svetom Rimskom Carstvu kao grofovija, a danas je posljednje veliko vojvodstvo na svijetu.
Historija[uredi - уреди | uredi izvor]
Područje današnjeg Velikog vojvodstva Luksemburg je tokom historije bilo naseljeno Keltima, Rimljanima i Francima, Nakon raspada Franačkog kraljevstva pod vlašću unuka Karla Velikog, ugovorom iz Verduna 843 godine dolazi pod okrilje srednjelotarinškog kraljevstva, a 859 godine pod vojvodstvo Oberlothringen. Godine 925 Oberlothringen ulazi u okvir Istočnog franačkog carstva, koje je preteča Svetog Rimskog Carstva i Nemačke.
Prvi pomen današnjeg Luksemburga je zabilježen 963 godine u povelji grofa Siegfrieda, u kojoj se spominje dvorac Lucilinburhuc (kasnijeLützelburg). Potomci Siegfrieda I se spominju 1060 godine kao grofovi od Luksemburga. Kasnije je po nazivu njihovog dvorca nazvano i cijelo područje pod njihovom vlašću. Takozvana Dinastija Ardena vladala je ovim područjem sve do 1163 godine kada ga preuzima dinastija Namur. Kasnijim bračnim vezama, na vlast dolaze vladari iz dinastije Luksemburg-Limburg koji između kraja 13 i prve polovice 15 vijeka daruju 3 cara Svetog Rimskog Carstva od kojih će u južnoslavenskim državama najveću ulogu odigrati Žigmund Luksemburški koji će ratuje protiv Hrvatske i Bosne, a ujedno vodi i križarske ratove protiv Turaka.
Godine 1354, car Karlo IV Luksemburški daje Luksemburgu status vojvodstva, koje će biti osvojeno od strane Velike Burgundije 1469. godine koja je preteča Holandije čime vojvodstvo dolazi pod vlast Habsburga. U 16 vijeku na području Holandije dolazi do prve velike uspješne revolucije kojom se stvara nezavisna republika čiji sastavni dio je ovo vojvodstvo. Za vrijeme Napoleonovih ratova, Luksemburg osvajaju Francuzi. Međutim, nakon poraza Napoleona i Bečkog kongresa većem dijelu područja je odobrena autonomija kao velikom vojvodstvu pod upravom holandskog kralja Vilima I, dok je manji dio bio anektiran od Prusije. Tokom 1830tih, Luksemburg je učestvovao u belgijskoj revoluciji i bio je dio Belgije tokom devet godina. Međutim, u skladu sa prvim Londonskim sporazumom, potpisanim 1839 godine, Luksemburgu je oduzet veći dio teritorije u kojem se govorio većinom francuski jezik i pripojen Belgiji. Nakon pripojenja Belgiji većinskog francuskog dijela Luksemburga, ostatak zemlje je postao većinski njemačka država. Formalna nezavisnost zemlje je proglašena 1867. godine u doba stvaranja Nemačke, kada se Luksemburg obavezao na neutralnost čime postaje malena tampon država između velesila. Tokom oba svjetska rata, Luksemburg je bio okupiran od strane Njemačke, a posebno problematično razdoblje je bilo u doba Drugog svetskog rata kada je prvo okupiran 9. 5. 1940. godine, a potom anektiran u augustu-kolovovu 1942. čime su Luksemburžani proglašeni Nemcima i mobilizirani u Nemačku vojsku gdje će ih poginuti više od 20 % onih koji odlaze na front. Odgovor stanovnika na aneksiju je bio generalni štrajk, a Nemci odgovaraju žestokom represijom. Vojvodstvo je oslobođeno od strane saveznika u septembru-rujnu 1944, ali će njegovi dijelove u protunapadu Nemciponovno osvojiti u decembru-prosincu tako da do potpunog oslobađanja dolazi u januraru-siječnju 1944. godine.
Do svoje nezavisnosti, Lukemburg je bio siromašna poljoprivedna zemlja. Nedostatak socijalnih i privrednih mogućnosti je prouzorkovao masovnu emigraciju stanovništva između 1840 i 1870 godine. Procjenjuje se da je oko trećine Luksemburžana tada napustilo zemlju. Da bi se to zaustavilo, Luksemburg počinje ulagati u industralizaciju. Nakon otkrića rude željeza 1870 godine na području juga zemlje, Luksemburg doživljava nagli procvat privrede i postaje jedan od velikih svjetskih proizvođača čelika. Međutim, krajem 20. vijeka i početkom 21. vijeka, proizvodnja čelika opada a država se sve više okreće bankarskom i finansijskom sektoru.
Vlada[uredi - уреди | uredi izvor]
Luksemburg je ustavna monarhija u formi parlamentarne demokratije. Po Ustavu iz 1868. godine veliki vojvoda vrši dužnost poglavara države. Zakonodavnu vlast vrši Parlament čiji se članovi biraju na izborima svakih pet godina (istovremeno sa izborima za Evropski parlament).
Luksemburška unutrašnja politika je usmjerena na održavanje političke sigurnosti i socijalnog mira. Teme političkih diskusija se uglavnom odnose na budućnost zemlje u proširenoj, ujedinjenoj Evropi te održavanje sistema socijalne sigurnosti, reformama sistema obrazovanja, politiku useljavanja stranaca i unutrašnju sigurnost sa aspekta rastuće maloljetničke delikvencije i kriminala. Također, dosta pažnje se poklanja i zaštiti okoline.
Moto[uredi - уреди | uredi izvor]
Na luksemburškom Mir wëlle bleiwe wat mir sinn (njem. Wir wollen bleiben, was wir sind, sh.: Želimo ostati ono što smo) odnosno ni Nijemci ni Francuzi. (Pošto je Bismarck planirao da proda Luksemburg, čiji je vladar tada bio veliki vojvoda Vilim III, francuskom caruNapoleonu III.)
Grb i zastava[uredi - уреди | uredi izvor]
Posebnost Luksemburga je ta da se, pored regularne državne zastave, crveno-bijelo-plave trobojnice, koristi i grb Roude Léiw (Crveni lav) kao nacionalni simbol. Naročito prisportskim natjecanjima, državna zastava je gotovo u potpunosti zamijenjena državnim grbom. Kao jedan od razloga se navodi velika sličnost zastave sa zastavom Holandije. Drugi razlog je što se crveni lav smatra simbolom borbe, hrabrosti i patrotizma Luksemburžana. Tokom 2006 godine, došlo je do političkih i javnih rasprava o zamjeni državne zastave crvenim lavom kao novom zastavom, međutim, i pored odobravanja većine stanovništva, u junu 2007 godine odustalo se od te namjere. Ipak, postavljeni su zakonski temelji kojima se izjednačava značaj i upotreba zvanične trobojnice i grba.
Političke podjele[uredi - уреди | uredi izvor]
Država je podijeljena na tri distrikta (Grevenmacher, Luxembourg i Diekirch) sa ukupno dvanaest kantona i 116 općina. Od njih, 12 općina ima status grada. Općine imaju određenu samoupravu, međutim njihov rad nadgledaju guverneri distrikta koje postavlja veliki vojvoda. Grad Luxembourg je glavni grad velikog vojvodstva te sjedište vlade. On se razvio u vodeće finansijsko, središte Evrope, gdje 161 evropska i međunarodna banka, ima svoje filijale i podružnice, među kojima je 48 njemačkih banaka.
Kantoni[uredi - уреди | uredi izvor]
Capellen, Esch-sur-Alzette, Luxembourg, Mersch, Clerf, Diekirch, Redingen, Vianden, Wiltz, Echternach, Grevenmacher , Petange i Remich.
Općine[uredi - уреди | uredi izvor]
Gradovi[uredi - уреди | uredi izvor]
Stepen urbanizacije države je veoma visok; oko 92% stanovništva živi u gradovima, (po podacima iz 2003), međutim to su uglavnom manji gradovi i naselja. Najveći grad je prijestolnica Luxembourg, (luks., : Lëtzebuerg) sa oko 86.329 stanovnika (metro područje oko 110.000). Pošto se samo zakonskim propisima može jednom naselju dati status grada, Luksemburg ima samo 12 gradova, kojima je status grada dat još u srednjem vijeku. Najveći gradovi se nalaze na jugoistoku zemlje u području Minette, gdje koncentrirano najviše industrije željeza, i čelik, a. Tu se, između ostalih, nalaze gradovi Esch-sur-Alzette, (28.200 stanovnika), Differdingen, (19.000), i Düdelingen, (17.800). Na sjeveru Luksemburga se nalazi veći broj manjih gradova, koji su većinom sjedišta kantona. Najveći od njih su Diekirch, (6500 stanovnika) i Ettelbrück, (7500), što pored glavnog grada i Esch-sur-Alzette važe za treće glavno urbano središte zemlje.
Geografija[uredi - уреди | uredi izvor]
Sjeverni dio zemlje je dio Ardena i poznat je kao Ösling. Ovo područje ima prosječnu nadmorsku visinu između 400 i 500 m. Karakteristika ovog područja su brojni šumoviti brežuljci, brda i strme riječne doline, kao što je to slučaj sa dolinom rijeke Sauer. Najviše uzvišenje u Luksemburgu je brdo Kneiff u blizini gradića Huldange sa 590 metara nadmorske visine.
Na jugu zemlje se nalazi plodno područje Gutland, koje je mnogo gušće naseljeno, a u njemu se nalazi mnogo više industrije nego na sjeveru. Kroz ovo područje teku rijeke Sauer (na zapad), Clerve i Our (na sjever) i Alzette (na jug). Najniža tačka zemlje se nalazi na ušću rijeka Sauer i Mosel na 129 metara nadmorske visine. Na sjeveru Luksemburga se nalazi zaštićeni prirodni park Njemačko-luksemburški prirodni park od kojeg se 358 km2 nalazi u Luksemburgu.
Najvažnije rijeke u Luksemburgu su Mosel, koji na jugoistoku čini prirodnu granicu sa Njemačkom, Sauer, Our i Alzette.
Luksemburg je jedna od pet zemalja Evropske unije koje nemaju izlaz na more, ostale su: Austrija, Češka republika, Slovačka i Mađarska.
Klima[uredi - уреди | uredi izvor]
Luksemburg ima umjerenu zapadnoevropsku klimu, koja dosta utiče od strujanja sa Atlantskog okeana, a karakterišu je blage zime i blaga, ugodna ljeta. Zrak je uglavnom svjež i vlažan, godišnja količina padavina iznosi 782,2 mm; prosječna godišnja temperatura je 9 °C, u januaru 0,8 °C, a u julu 17,5 °C. Najniže prosječne temperature u januaru iznose oko -2 °C, dok su najviše temperature izmjerene u julu i augustu. U ljetnim mjesecima temperature se kreću od 15–25 °C, a nije rijetko da se penju i do 30 °C. Na sjeveru zemlje, u Öslingu, je najčešće nešto svježije i tamo su padavine nešto češće.
Biljni i životinjski svijet[uredi - уреди | uredi izvor]
Osling na sjeveru zemlje, kao dio Ardena, je karakterističan po šumovitim brežuljcima i dubokim riječnim dolinama. Najrasprostranjenije vrste drveća su crvena bukva, hrast, javor i smreka. Na jugu zemlje, u području zvanom Gutland nadmorska visina je nešto niža (do 300 m) a karakterišu ga pretežno poljoprivredna zemljišta i brojni vinogradi u blizini Mosela. Na jugoistoku zemlje rastu mnoge biljke koje su rasprostranjene većinom u području Sredozemlja, između ostalih biljke iz porodice Lamiaceae (žalfija, ruzmarin, podubica i druge).
Životinjski svijet je uglavnom sličan kao i u većini srednjoevropskih zemalja. Međutim, sjeverni dio Luksemburga je poznat po velikoj populaciji jelena idivljih svinja, kao i ptica grabljivica. Ovdje žive i neke rijetke vrste ptica, kao što su crna roda ili lještarka (Bonasa bonasia). Kod nekih drugih vrste zabilježen je dramatičan pad populacije. Na primjer, 1960tih godina u Luksemburgu je živjelo oko 3.400 do 4.200 parova ćukova (Athene noctua), dok je 2006 godine njihov broj iznosio od 15 do 20 parova[1]. Luksemburg je poznat i po brojnosti ribljih vrsta, ovdje žive potočne pastrmke, štuke,smuđevi, jegulje, šarani i mnoge druge ribe. U dolini Mosela, gdje je klima najbliža sredozemnoj, živi zidni gušter, koji je karakterističan uglavnom za države Sredozemlja.
Privreda[uredi - уреди | uredi izvor]
Privreda Luksemburga je veoma stabilna, s visokim prihodima zaposlenih. Veliku prednost u privredi daje blizina Luksemburga snažnim privrednim područjima Njemačke (Rurska oblast), Francuske i Belgije. Historijski posmatrano, Luksemburg je dugi niz godina imao relativno stabilan rast privrede, nisku stopu inflacije i nisku stopu nezaposlenosti. Prosječni godišnji rast proizvodnje iznosi 3%, dok je inflacija 1,5 %. Industrijski sektor, u kojem je prvobitno dominirala proizvodnja čelika, danas je vrlo diverzificiran sa snažnom industrijom hemijskih proizvoda, gume i drugih proizvoda. Rast u finansijskom sektoru, na koji danas otpada oko 28% ukupnom bruto domaćeg proizvoda, je više nego dovoljno nadomjestio opadanje u prihodima od čelika. Većina banaka je u vlasništvu stranaca. Poljoprivreda je zasnovana na malehnim porodičnim farmama. Ekonomija zavisi i od brojne strane radne snage, pošto skoro 60% radnika iz okolnih zemalja gotovo svakodnevno putuje na radna mjesta u Luksemburgu. Iako je i Luksemburg, kao i ostale članice Evropske unije, pogođen globalnom ekonomskom recesijom u drugoj polovini ove decenije, ipak nastavlja uživati u izuzetno visokom životnom standardu. Bruto domaći proizvod po stanovniku je izuzetno visok i sa 32.700 dolara je treći na svijetu[2], poslije Lihtenštajna i Katara, a daleko iznad evropskog prosjeka.
Luksemburški finansijski sektor se sastoji iz 154 kreditne institucije iz 26 država svijeta, koje imaju u vlasništvu sredstva u visini od 843 milijarde eura (stanje 30.9. 2006 godine)[3]Luksemburg predstavlja najveće međunarodno središte privatnog bankarstva u Evropi, a u sektoru investicijskih fondova je drugi u svijetu, poslije SAD, te je osmi najveći finansijski centar u svijetu.[3]
Stanovništvo[uredi - уреди | uredi izvor]
Struktura stanovništva[uredi - уреди | uredi izvor]
Luksemburg ima oko 484.000 stanovnika. Po podacima iz 2008 godine, udio stranaca u ukupnom stanovništvu iznosi 44,5%. Oko 16,5% stanovništva su državljani Portugala, zatim slijede Francuzi (5,8%), Italijani (4,1%), Belgijanci (3,5%) i drugi. U glavnom gradu 61,66% stanovništva čine strani državljani. Općina Fiels sa preko 60% stranaca (pretežno Portugalaca) važi za zajednicu sa najvećim udjelom stranaca u Evropi.
Prije desetak godina, udio stranaca je iznosio oko 37,6%. Sa oko 60.000 stranaca, tada je udio Crnogoraca iznosio 13,4% ukupnog stanovništva Luksemburga. Procjenjuje se da će 2015 godine, udio stranih državljana u Luksemburgu preći 50% ukupnog stanovništva.
0 komentari:
Objavi komentar