Ujedinjeno Kraljevstvo
Iz Wikipedije, slobodne enciklopedije
Za otok, v. Britanija (otok).
Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Sjeverne Irske
United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||
| Geslo: Dieu et mon droit (francuski, "Bog i moje pravo")1) | ||||||
| Državna himna: "God Save the Queen – neslužbena himna" | ||||||
 | ||||||
| Glavni grad | London | |||||
| Službeni jezici | engleski, de facto 2) | |||||
| Vođe | ||||||
| - | Kraljica | Elizabeta II. | ||||
| Uspostava | Zakon o uniji 1. siječnja 1801. 3) | |||||
| Površina | ||||||
| - | Ukupno | 244,101 km2 (76.) | ||||
| - | Voda (%) | 1,3 | ||||
| Stanovništvo | ||||||
| - | Popis iz 2015 | 64.716.000 (20.) | ||||
| - | Gustoća | 255/km2 | ||||
| Valuta | britanska funta | |||||
| Vremenska zona | UTC +1 ljeti | |||||
| Pozivni broj | 44 | |||||
| Web domena | .uk 4) | |||||
| 1) kraljevska krilatica
2) Službeno priznati regionalni jezici: velški, škotski galski, irski, kornvolski, škotski i ulsterski škotski
4) Iako je prema ISO 3166-1 ".gb"3) Država nastala kao Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske. Ime promijenjeno u Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Sjeverne Irske 1927. | ||||||
Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Sjeverne Irske je država u zapadnoj Europi, obično poznata kao Ujedinjeno Kraljevstvo, ili manje točno kao Velika Britanija ili Britanija. Ujedinjeno je Kraljevstvo nastalo nizom Zakona o uniji (Act of Union), koji su ujediniliEnglesku, Škotsku i Wales sa Sjevernom Irskom, regijom na otoku Irskoj (Ostali su se dijelovi Irske izdvojili iz UK 1922.).
Ujedinjeno Kraljevstvo je smješteno na sjeverozapadnoj obali kontinentalne Europe, okruženo Sjevernim morem, Engleskim kanalom iAtlantskim oceanom. Pod suverenitetom Ujedinjenog Kraljevstva, iako nisu njegov dio, su zavisni teritoriji - Kanalski otoci, otok Man te niz prekomorskih teritorija.
Velika Britanija, ili kako se ponekad naziva Britanija, je zemljopisni naziv za područje koje obuhvaća Englesku, Wales i Škotsku.Britansko otočje je zemljopisni naziv skupine otoka, kojem pripadaju Velika Britanija, Irska, otoci Man, Wight i Orkney, Hebridi, otočjeShetland, Kanalski otoci i drugi.
Sadržaj/Садржај
[sakrij/сакриј]Historija[uredi - уреди | uredi izvor]
Praistorija i stari vek[uredi - уреди | uredi izvor]
Doseljavanje anatomskih predaka današnjih ljudi dogodilo se u talasima počevši od pre 30.000 godina. Smatra se da je na kraju praistorijskog perioda stanovništvo uglavnom pripadalo kulturi koja je nazvana Ostrvska keltska kultura i koja je obuhvatala britonsku Britaniju i gelsku Irsku. Rimsko osvajanje, koje je počelo 43. godine, potonja 400-godišnja vladavina nad južnom Britanijom i invazije germanskih anglosaksonskih doseljenika smanjili su britonsku teritoriju na oblast Velsa.
Srednji vek[uredi - уреди | uredi izvor]
Većina oblasti naseljena Anglo-Saksoncima je ujedinjena u Kraljevinu Englesku u 10. veku. U međuvremenu, gelski narodi u severozapadnoj Britaniji (srodni onima iz severoistočne Irske i za koje se tradicionalno veruje da su odatle migrirali u 5. veku)[1][2] su se ujedinili sa Piktima i osnovali Kraljevstvo Škotsku u 9. veku.[3]
Normani iz Francuske su 1066. napali Englesku i nakon njenog osvajanja, pokorili su i velike delove Velsa i Irske i bili su pozvani da senasele u Škotskoj, donevši u svaku državu feudalizam po ugledu na severnu Francusku i normansko-francusku kulturu.[4] Normanske elitesu imale veliki uticaj, ali su na kraju asimilovani u lokalne kulture.[5] Potonji srednjovekovni engleski kraljevi su dovršili osvajanje Velsa i vršili neuspešne pokušaje da pripoje Škotsku. Otada je Škotska održala svoju nezavisnost, mada je bila u skoro stalnim sukobima sa Engleskom. Engleski monarsi su, zbog nasleđivanja značajnih teritorija u Francuskoj i pretenzija na francuski presto, bili duboko uvučeni u ratove u Francuskoj, od kojih je najpoznatiji Stogodišnji rat, dok su kraljevi Škota bili u savezu sa Francuzima u ovom periodu.
Novi vek[uredi - уреди | uredi izvor]
Početak novog veka su obeležili verski ratovi proistekli iz reformacije i uvođenja protestantskihdržavnih crkava u svakoj državi. Vels je bio potpuno integrisan u Kraljevstvo Englesku,[6] a Irska je bila obrazovana kao kraljevstvo u personalnoj uniji sa engleskom krunom.[7] U današnjoj Severnoj Irskoj, zemlja koja je pripadala nezavisnom katoličkom gelskom plemstvu je konfiskovana i data protestantskim naseljenicima iz Engleske i Škotske.[8]
Kraljevstva Engleska i Škotska su 1603. ujedinjene u personalnu uniju kada je škotski kralj Džejms VI Stjuart nasledio krune Engleske i Irske i premestio svoj dvor iz Edinburga u London. Ipak, svaka država je ostala poseban politički entitet i zadržala je svoje zasebne političke, zakonske i verske ustanove.[9][10]
Sredinom 17. veka sva tri kraljevstva su bila uvučena u niz isprepletanih ratova (među njima i Engleski građanski rat), koji su doveli do privremenog zbacivanja monarhije i osnivanja kratkotrajne unitarne republike Komonvelta Engleske, Škotske i Irske.[11][12]
Iako je monarhija bila obnovljena, njena obnova (uz Slavnu revoluciju iz 1688) osigurale su da, za razliku od ostatke Evrope, kraljevski apsolutizam ne odnese prevagu i da katolici nikada ne naslede presto. Ustav Velike Britanije će se razviti na osnovu ustavne monarhije i parlamentarnog sistema.[13] Tokom ovog perioda, posebno u Engleskoj, razvoj ratne mornarice (i zanimanje za Velika geografska otkrića) će dovesti do uspostavljanja i naseljavanja prekomorskih kolonija, naročito uSevernoj Americi.[14][15]
Kraljevstvo Velika Britanija[uredi - уреди | uredi izvor]
Ujedinjeno Kraljevstvo Velika Britanija je nastalo 1. maja 1707. nakon usvajanja Zakona o Uniji u parlamentima Engleske i Škotske čime je ratifikovan Sporazum o uniji iz 1706.
U 18. veku razvila se institucija vlade za vreme Roberta Volpola, de fakto prvog premijera (1721-1742). Nizom Jakobitskih ustanaka je pokušano da se sa britanskog prestola zbaci protolonaslednička Dinastija Hanover i da se vrati katolička dinastija Stjuart. Jakobiti su konačno poraženi u bici kod Kalodena, nakon čega je došlo do nasilnog umirivanja škotskih gorštaka. Britanske kolonije u Severnoj Americi koje su se odvojile od Britanije u Američkom ratu za nezavisnost su 1782. osnovale Sjedinjene Američke Države. Britanske imperijalne ambicije su se okrenule za drugim oblastima, naročito ka Indiji.[16]
Tokom 18. veka, Britanija je bila uključena u atlantsku trgovinu robljem. Procenjuje se da je Britanija prebacila oko 2 miliona robova iz Afrike u Zapadne Indije pre nego što je zabranila trgovinu robljem 1807.
Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske[uredi - уреди | uredi izvor]
Termin „Ujedinjeno Kraljevstvo“ je postao zvaničan 1801. kada su parlamenti Velike Britanije i Irske usvojili Zakone o uniji, ujedinivše dve države u Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske.
Početkom 19. veka Industrijska revolucija je počela da preobražava zemlju. Ona je polako dovela do otklona političke moći od starih torijevskih i vigovskih zemljoposedničkih klasa ka novim industrijalcima. Savez trgovaca i industrijalaca sa vigovcima će dovesti do osnivanja nove Liberalne stranke, čije su ideologije bile slobodna trgovina i lese fer. Parlament je 1832. usvojio Zakon o velikim reformama, kojim je počeo prenos političke moći sa aristokratije na srednju klasu. Na selu je ograđivanje zemljišta proterivalo sitne farmere. Varošice i gradovi su počeli da primaju novu urbanu radničku klasu. Malo običnih radnika je imalo pravo glasa i oni su osnovali svoje organizacije u vidu sindikata.
Nakon poraza Francuske u Revolucionarnim i Napoleonskim ratovima (1792–1815), Ujedinjeno Kraljevstvo je postala glavna pomorska i imperijalna sila 19. veka (sa Londonom kao najvešim gradom na svetu od oko 1830.).[17] Bez rivala na moru, britanska dominacija će kasnije biti opisivana kao Pax Britannica.[18][19] Do Velike izložbe 1851, Britanija je bila nazivana "radionicom sveta".[20] Britanska imperija je proširena tako da je obuhvatala Indiju, velike delove Afrike i mnoge druge teritorije širom sveta. Pored formalne kontrole koju je Velika Britanija imala nad svojim kolonijama, britanska dominacija većim delom svetske trgovine je značilo da je ona faktički kontrolisala privrede mnogih zemalja, poput Kine, Argentine i Sijama.[21][22] U unutrašnjoj politici, politički stavovi su favorizovali politike slobodne trgovine i lese fera i postepeno proširivanje biračkih prava. Tokom ovog veka, populacija se naglo povećala, što je pratila brza urbanizacija, što je izazvalo značajne društvene i političke teškoće.[23] Nakon 1875. industrijski monopol Ujedinjenog Kraljevstva su ugrožavali SAD iNemačka. Da bi potražila nova tržišta i izvore sirovina, Konzervativna stranka za vreme Bendžamina Dizraelija je pokrenula period imperijalističkih ekspanzija u Egiptu, Južnoj Africi i drugim teritorijama. Kanada, Australija i Novi Zeland su postali samoupravni dominioni.[24]
Društvene reforme i samuprava Irske su postali važno unutrašnje pitanje nakon 1900. Laburistička stranka je nastala 1900. iz saveza sindikata i malih socijalističkih grupa, dok su sufražetkinje izborile za žensko pravo glasa pre 1914.
Ujedinjeno Kraljevstvo se borilo uz Francusku, Rusiju i (nakon 1917) SAD protiv Nemačke i njenih saveznica u Prvom svetskom ratu. Britanski vojnici su se borili šriom Britanske imperije i u nekoliko oblasti Evrope, naročito na Zapadnom frontu. Velike žrtve rovoskog rata su izazvale gubitak većeg dela jedne generacije muškaraca, sa dugim društvenim posledicama u državi i velikim potresima društvenog poretka.
Ujedinjeno Kraljevstvo[uredi - уреди | uredi izvor]
Posle rata Ujedinjeno Kraljevstvo je dobilo mandat Društva naroda nad brojnim nemačkim i otomanskim kolonijama. Britanska imperija je dostigla svoj najveći obim, zauzimavši petinu svetskog kopna i četvrtinu svetskog stanovništva.[25] Međutim, Ujedinjno Kraljevstvo je imalo 2,5 miliona žrtava i izašla je iz rata sa ogromnim nacionalnim dugom.[26] Uspon irskog nacionalizma i sporovi u Irskoj oko uslova Irske samouprave su na kraju doveli do podele ostrva 1921,[27] a Irska slobodna država je 1922. postala nezavisna sa statusom dominiona.Severna Irska je ostala deo Ujedinjenog Kraljevstva.[28] Niz štrajkova sredinom 1920ih je kulminirao sa generalnim štrajkom 1926. godine. Ujedinjeno Kraljevstvo se još uvek nije oporavilo od posledica rata kada se dogodila Velika depresija (1929–1932). Ovo je za posledicu imalo značajnu nezaposlenost i poteškoće u starim industrijskim oblastima, kao i političke i društvene nemire tokom 1930ih. Koalicina vlada je osnovana 1931.[29]
Ujedinjeno Kraljevstvo je ušlo u Drugi svetski rat objavom rata nacističkoj Nemačkoj 1939. nakon invazije Poljske. Vinston Čerčil je 1940. postao premijer i vođa koalicione vlade. Uprkos porzima svojih evropskih saveznika u prvoj godini rata, Ujedinjeno Kraljevstvo je nastavilo da se samo bori protiv Nemačke. Kraljevsko vazduhoplovstvo je porazilo nemački Luftvafe u borbi za kontrolom nad nebom tokom bitke za Britaniju. Ujedinjeno Kraljevstvo je pretrpelo veliku štetu tokom Blica. Ujedinjeno Kraljevstvo je na kraju teškom mukom odnelo pobede u bici za Atlantik, Severnoafričkoj i Burmanskoj kampanji. Britanske snage su imale važnu ulogu u iskrcavanje u Normandiji 1944., zajedno sa američkim. Nakon nemačkog poraza, Ujedinjeno Kraljevstvo je bila jedna tri velike sile koje su planirale posleratni svet i jedno od prvobitnih potpisnika Deklaracije Ujedinjenih nacija. Ujedinjeno Kraljevstvo je postalo jedno od pet stalnih članica Saveta bezbednosti. Međutim, rat je značajno oslabio državu i ona je finansijski zavisila od Maršalovog plana i pozajmica iz SAD.[30]
U neposrednim posleratnim godinama, laburistička vlada je pokrenula radikalan program reformi, koje su imale značajan uticaj na britansko drušvo u sledećim decenijama.[31] Najvažnija industrijska i javna preduzeća su nacionalizovana, uspostavljena je država blagostanja i Nacionalna zdravstvena služba, sveobuhvatni zdravstveni sistem koji je finasirala država.[32] Uspon nacionalizama u kolonijama se poklopio sa sve slabijom ekonomskom moći Britanije, pa je politika dekolonizacije bila neizbežna. Nezavisnost je 1947. prvo data Indiji i Pakistanu.[33] U naredne tri decenije većina kolonija Britanske imperije je stekla nezavisnost. Mnoge kolonije su postale deo Komonvelta.
Iako je Ujedinjeno Kraljevstvo bila treća država na svetu koja je razvila svoj nuklearni program (sa prvom probom atomske bombe1952), nova posleratovska ograničenja britanske međunarodne uloge su bili pokazani u Sueckoj krizi 1956. Raširena upotreba engleskog jezika u svetu je obezbedila stalni međunarodni uticaj britanske književnosti i kulture. Od 1960ih njena popularna kultura je takođe uticajna u svetu. Zbog nedostatka radne snage tokom 1950ih, vlada Ujedinjenog Kraljevstva je podsticala imigraciju iz zemalja Komonvelta. U sledećim decenijama Ujedinjeno Kraljevstvo je postalo multietničko društvo.[34] Uprkos porastu životnog standarda krajem 1950ih i 1060ih, britanska privreda nije bila uspešna kao privrede njenih konkurenata, kao što su Zapadna Nemačka i Japan. Ujedinjeno Kraljevstvo je 1973. postalo članEvropske ekonomske zajednice, a kad je EEZ postala Evropska unija 1992., Ujedinjeno Kraljevstvo je bilo jedno od 12 država osnivača.
.jpg)
Od kraja 1960ih u Severnoj Irskoj je izbilo međuetničko nasilje koje se obično naziva Nevolje. Smatra se da su Nevolje okončanesporazumom iz Belfasta 1998.[35][36][37]
Nakon perioda ekonoskog pada i industrijske krize tokom 1970ih, konzervativna vlada Margaret Tačer iz 1980ih je pokrenula radikalnu politiku monetarizma i deregulacije (naročito u finansijskom sektoru) i tržišt urada, privatizovala je državne kompanije i povukla subvencije ostalima.[38] Zbog ovoga su se pojavile visoka nezaposlenost i socijalni nemiri, ali je politika na kraju dovela do ekonomskog rata, naročito u uslužnom sektoru. Od 1984. privredi Ujedinjenog Kraljevstva je značajno pomogao priliv prihoda od nafte vađene iz Severnog mora.[39]
Krajem 20. veka izvršene su velike promene u upravljanju Ujedinjenim Kraljevstvom osnivanje devoluisanih uprava za Škotsku, Vels i Severnu Irsku.[40] Aktom o ljudskim pravima iz 1998. prihvaćena je Evropska konvencija o ljudskim pravima. Ujedinjeno Kraljevstvo je još uvek važan diplomatski i vojni faktor u svetu, koje ima vodeđe uloge u Evropskoj uniji, Ujedinjenim nacijama i NATO paktu. Međutim, oko učešća Ujedinjenog Kraljestva u nedavnim vojnim operacijama, naročito u Avganistanu i Irak se još vode polemike.[41]
Ujedinjeno Kraljestvo trenutno pokušava da se oporavi od pada usled svetske ekonomske krize iz 2008. Trenutno je na vlasti koaliciona konzervativno-liberalna vlada koja je uvela mere štednje koje imaju za cilj da reše veliki budžetski deficit.[42] Nezavisnost Škotske se ponovo nalazi na dnevnom redu. U Škotskoj će se 18. septembra 2014. održatireferendum o nezavisnosti.
Politika[uredi - уреди | uredi izvor]
Velika Britanija je po državnom uređenju parlamentarna monarhija i bez pisanog ustava. Ustavno se pravo temelji na više zakona, npr. Magna Charta Libertatum (1215.), Petition of Right (1628.), Habeas Corpus Amendment Act ( 1679.), Bill of Rights (1689.), Act of Settlement (1701.), Act of Union (1707.;sjedinjenje sa Škotskom), Representation of the People Act (1832., 1918., 1928., 1948.), Parliament Acts (1911., 1949.), Westminsterski statut (1931.; britanski dominioni Kanada, Australija, Novi Zeland i Južnoafrička Unijapostaju ravnopravni s Velikom Britanijom) itd. Drugi dio ustavnog prava čine nepisane konvencije (conventions) i ustaljena praksa (established practices; npr. način djelovanja vlade). Za razliku od tkz. kontinentalnog prava, koji se zasniva na statutarnom pravu, u Velikoj Britaniji se drže običajnog prava (common law) koje se temelji na dosadašnjim sudskim odlukama.
Biračko pravo imaju britanski i irski državljani te državljani iz svih ostalih zemalja članica Commonwealtha stariji od 18 godina, a koji imaju stalno boravište u Velikoj Britaniji. Pod određenim uvjetima mogu birati i britanski državljani sa stalnim boravkom u inozemstvu.
Od 1952. na prijestolju je kraljica Elizabeta II. iz kuće Windsor. Nasljednik prijestolja mora biti član Anglikanske crkve (Church of England) i ne smije biti u braku s katolikom. Kraljica je simbol jedinstva Ujedinjenog Kraljevstva s razmjerno skromnom političkom moći jer je zadnjih stoljeća velik dio ovlasti prešao na parlament i druge državne organe, premda oni i dalje donose odluke u njezino ime (npr. službeno ime vlade je Her Majesty's Government). Zajedno s parlamentom predstavlja zakonodavnu vlast,daje mandat za sastavljanje vlade, saziva i raspušta parlament te potvrđuje u njemu donesene zakone (Royal Assent) tako da oni stupaju na snagu njenim potpisom. Premda ona ima pravo odbiti zakon, to se nije dogodilo još od 18. stoljeća. Kralj, odnosno kraljica, ujedno je i vrhovni poglavar Anglikanske crkve i Britanske zajednice naroda (Commonwealth of Nations).
Državno vijeće (Privy Council) bilo je prije nastanka vlade glavni nositelj izvršne vlasti, a danas ima samo formalnu ulogu, npr. savjetuje kraljicu u pripremanju njenih proglasa. Čine ga svi članovi vlade, nadbiskupi Canterburyja i Yorka, predsjednik Donjeg doma parlamenta i najviši britanski državni službenici te državnici iz članica Commonwealtha. Njegov Sudački odbor (Judicial Committee) najviši je prizivni sud za britanske zavisne teritorije, Kanalske otoke,otok Man i za neke nezavisne članice Commonwealtha.
Dvodomni parlament sastavljen je od Gornjeg i Donjeg doma. Gornji dom (House of Lords ili kraće the Lords) čini oko 1280 plemića koje imenuje monarh. Postoje duhovni plemići (Lords Spiritual) i svjetovni plemići (Lords Temporal). Duhovni plemići su nadbiskupi Canterburyja i Yorka te 24 biskupa Anglikanske crkve koji su članovi parlamenta do umirovljenja. Svjetovni plemići se dijele na tri skupine: nasljedni plemići (hereditary peers) koji su titulu baštinili od predaka, imenovani plemići (life peers) koji su dobili doživotnu plemićku titulu i prizivni plemići (Lords od Appeal) koji su dobili titulu kako bi mogli prisustvovati raspravama o pritužbama u Gornjem domu. Na zasjedanjima prosječno prisustvuje oko 400 članova.
Donji dom (House of Commons ili kraće the Commons) ima 659 članova, po jedoga iz svake izborne jedinice (constituency), koje biraju na pet godina na općim izborima (general election) po većinskom sustavu (first-past-the-post system). Engleska ima 529 zastupnika, Škotska 72, Wales 40, a Sjeverna Irska 18 zastupnika. Nakon parlamentarnih izbora održanih 6. svibnja 2010. najviše zastupničkih mjesta ima Konzervativna stranka, eng. Conservative Party (307), zatim Laburistička stranka, eng. Labour Party (258) i Liberalni demokrati, eng. Liberal Democrats (57). Sljedeći opći izbori bi se trbali održati 2014. ili 2015. godine.
Nominalni nositelj izvršne vlasti je kraljica, a u stvarnosti je to vlada (the Cabinet), koja ovisi o većinskoj podršci u Donjem domu. Kraljica daje mandat za sastavljanje vlade onome tko ima većinu u Donjem domu. Kraljica također imenuje i ministre, ali na prijedlog predsjednika vlade.
Jedan od najvažnijih političara 20. stoljeća je Winston Churchill.
Administrativna podjela[uredi - уреди | uredi izvor]
Zemljopis[uredi - уреди | uredi izvor]
Prirodno-geografska obilježja[uredi - уреди | uredi izvor]
U prošlosti dok se život Europe odvijao uz Sredozemlje geografski položaj Ujedinjenog Kraljevstva je bio periferan. U doba velikih geografskih otkrića, a posebno nakon otkrića Amerike položaj na Atlanskom oceanu postaje jako važan jer je otok Velika Britanija služio kao odskočna daska na putovanju iz Europe u Ameriku. Otočni položaj je imao i pozitivne (širenje zaraznih bolesti, obrana od napadača) i negativne (izoliranost) strane.
UK se nalazi uz najprometniji dio svjetskog mora - Engleski kanal (franc. La Manche) što u današnje doba predstavlja izuzetno povoljan prometno-geografski položaj. S druge strane Kanala nalazi se najrazvijeniji dio Europe čiji pozitivni utjecaji povoljno djeluju na gospodarski i društveni razvoj. Povoljan prometno- geografski položaj od UK je stvorio svjetsku velesilu, a danas ga održava u samom vrhu.
Reljefna obilježja[uredi - уреди | uredi izvor]
Britansko i Irsko otočje vrlo je starog paleozojskog i mezozojsko postanka. Uzvišenja su snižena i zaobljena, a stijene su izrazito bogatarudama što je posebno pozitivno utjecalo za vrijeme Prve industrijske revolucije.
U reljefu Velike Britanije ističu se visočja (highlands), pobrđa (uplands) i nizine (lowlands).
Visočja su planinski prostori čije visine prelaze 1000 metara, a nalaze se u sjevernom dijelu Škotske (najviši vrh Ben Nevis, 1343 m) i nešto malo u sjevernom Walesu. Planine su ogoljele te su vrlo slabi uvijeti za proizvodnju hrane zbog čega su i vrlo rijetko naseljene. Visočja se koriste za ispašu ovaca.
Pobrđe se sastoji od Južnog škotskog pobrđa i Penina u Engleskoj. Pobrđa su stara gromadna gorja, blago valovita i prekrivena travama, a ne prelaze visinu od 1000 metara. Penini su nastali kaledonskom orogenezom te su bogati rudama, a pogotovo ugljenom što je krajem18. stoljeća i početkom 19. stoljeća bio temelj Prve industrijske revolucije.
Nizine- na sjeveru se nalazi Središnja škotska nizina, a na jugu otoka Engleska nizina. Središnja škotska nizina je najgušće naseljeni dio Škotske gdje se nalazi većina škotskog stanovništva. Na plodnom tlu su povoljni uvijeti za razvoj poljoprivrede, a razvoj industrije su olakšala bogata nalazišta ugljena. Na jugu Velike Britanije nalazi se Engleska nizina- gdje je najveća koncentracija stanovništva i industrije. Na dodiru Penina i Engleske nizine smjestio se Birmingham- najjače industrijsko središte Kraljevstva. U južnom dijelu nizine nalazi seLondon- političko i gospodarsko središte UK.
Sjeverna Irska pretežito je brdovita s brojnim plodnim nizinama. Najveća koncentracija stanovništva je u dugo podijeljenom obalnom gradu Belfastu. Nizine se koriste za poljoprivrednu proizvodnju, a brdski pašnjaci za ispašu stoke.
Prirodna osnova[uredi - уреди | uredi izvor]
Na današnji izgled Britanskog otočja uvelike je utjecalo ledeno doba, kad se ledeni pokrov protezao sa sjevera Europe i na Britansko otočje, na jug sve do današnjeg toka rijeke Thames.
Po završetku ledenog doba izdiže se razina mora, pa Velika Britanija i irska postaju otoci. Potapanjem dolina i dijelova ravnica nastaju veliki zaljevi. Na zapadnoj obali Škotske nastali su fjordovi, te klifovi.
Gospodarstvo[uredi - уреди | uredi izvor]
Velika Britanija je bila jedna od pobjednica u Drugome svjetskom ratu, ali nakon njega se našla u teškom gospodarskom stanju. Probleme je rješavala nacionalizacijom cijelih gospodarskih grana, npr. rudnika ugljena, željeznica, elektroindustrije, luka, i financijskom pomoći SAD-a u okviru Marshallova plana i postupnim osamostaljivanjem nekadašnjih kolonija. Gospodarstvo se već sredinom 50-ih oporavilo i počeo je nagli porast životnog standarda velikog dijela stanovništva. Velika Britanija se 1957. nije htjela uključiti uEuropsku ekonomsku zajednicu, a kasnije se zbog francuskog protivljenja mogla pridružiti tek 1973..
Veliku Britaniju su od 1951. do 1997. vodile poglavito konzervativne vlade (osim 1964.-70. i 1976.-79.), a država se uspješno razvila iz nekadašnje klasične industrijske u suvremenu postindustrijsku državu s uslužnim djelatnostima kao najvažnijom gospodarskom granom, suvremenom i na svjetskom tržištu konkurentnom industrijom te produktivnom poljoprivredom. Gotovo potpuna liberalizacija gospodarstva dosegla je vrhunac u razdoblju tkz. tačerizma (po predsjednici vlade Margaret Thatcher, 1979.-90.) kada je položaj Velike Britanije u svjetskom gospodarstvu znatno ojačao, no unatoč tome na početku 90-ih Britanija je ponovno upala u recesiju. Ponovnom privatizacijom svega što su laburističke vlade nacionalizirale produktivnost se, doduše,jako povećala, smanjili su se proračunski izdaci, ali su se ujedno povećale socijalne razlike između bogatih i siromašnih, nezaposlenost (1986.: 3, 1 mil.; 11,1%) kao i regionalne razlike, osobito između sjevernih i južnih dijelova države. Razlog povećanju razlika je gospodarska propast klasičnih industrijskih područja i nekih rubnih dijelova zbog zatvaranja ugljenokopa i nerantabilne industrije te gomilanje gospodarske moći u kvartarnim djelatnostima na širem području Londona.
0 komentari:
Objavi komentar