Novi Zeland
Novi Zeland (engl. New Zealand, izgovor: [ˌnjuː ˈziːlənd]; maor. Aotearoa, izgovor: [aoˌteaˈroa]) je ostrvska država u jugozapadnom delu Tihog okeana. Sastoji se od dva velika ostrva ‒ Severnog i Južnog ‒ kao i većeg broja manjih ostrva. Zvanično ime države na maorskom je Aotearoa, što se često prevodi kao „Zemlja dugog belog oblaka“. Novi Zeland je geografski najizolovanija država na svetu. Najbliži sused, Australija, udaljena je 1.500 kilometara severozapadno od glavnih ostrva, prekoTasmanovog mora. Jedina značajnija kopnena masa ka jugu je Antarktik, ka severu su Nova Kaledonija, Fidži i Tonga.
Zbog svoje izolovanosti Novi Zeland je jedno od poslednje naseljenih mesta na planeti. Tokom ove izolacije razvijen je karakterističan diverzitet flore i faune. Najznačajniji je veliki broj jedinstvenih ptica, od kojih su mnoge izumrle dolaskom ljudi i sisara. Sa umerenom morskom klimom, zemljište je uglavnom pokriveno šumom. Raznovrsnu topografiju zemlje čine i oštri planinski vrhovi koji su rezultat tektonskog pomeranja tihookeanske i indo-australijske ploče.
Polinežani su naselili teritoriju današnjeg Novog Zelanda između 1250. i 1300. godine, pritom razvivši karakterističnu Maori kulturu. Prvi kontakt Evropljana je bio 1642. kada je do obala doplovio Abel Tasman. Pojava krompira i musketa je dovela do preokreta u maorskom načinu života, i kao posledica nastupili su međuplemenski Musketni ratovi. Britanska imperija i Maori su 1840. potpisaliUgovor iz Vajtangija kojim je Novi Zeland posao britanska kolonija, a Maori su dobili zaštitu od nadolazećih francuskih kolonizatora i samovolje kolonijalnih kompanija. Usledio je priliv velikog broj imigranata iz Evrope što je dovelo do brojnih sukoba i naposletkuNovozelandskih ratova, posle kojih je došlo do masovne konfiskacije maorske imovine. Ekonomske krize su pratili periodi političke reforme, žene su dobile puno pravo glasa tokom devedesetih godina 19. veka, a od tridesetih godina 20. veka formirana je socijalna država blagostanja. Nakon Drugog svetskog rata, Novi Zeland se priključio ANZUS paktu zajedno sa SAD i Australijom, ali je ugovor kasnije suspendovan od strane SAD kada je Novi Zeland proglasio svoju teritoriju za slobodnu zonu od nukelarne energije i obnovljen je tek 2010. Novi Zeland je deo dogovora UKUSA o deljenju obaveštajnih podataka između država anglosfere — Ujedinjenog Kraljevstva, SAD, Kanade i Australije. Tokom pedesetih godina 20. veka životni standard je bio među najvišima na svetu ali je sedamdesetih godina nastupila recesija koja je dodatno pogoršana stanjem na tržištu nafte i ulaskom Velike Britanije uEEZ. Tokom osamdesetih godina izvršene su brojne ekonomske reforme poznate pod nazivom Rogernomics po Rodžeru Daglasu, ministru finansija, kada je ukinuta politika protekcionizma i uvedena slobodna trgovina. Tržišta za poljoprivredne proizvode sa Novog Zelanda su umnogome promenjena nakon sedamdesetih, pa je nekada najpopularniji izvozni proizvod vuna, zamenjena mlečnim i mesnim proizvodima a u skorije vreme i vinom.
Većina Novozelanđana je evropskog porekla. Najveća manjinska grupa su domoroci Maori, a osim njih brojni su doseljenici iz Azije i drugih država Polinezije. Engleski je najdominantiji jezik, dok maorski i novozelandski znakovni jezik imaju status zvaničnog jezika.Kulturu Novog Zelanda uglavnom čine elementi maorske i kulture ranih britanskih doseljenika. U ranom periodu evropskog doseljavanja slikarsku umetnost su uglavnom činili pejzaži i u manjoj meri portreti Maora. U skorije vreme su popularizovane klasične maorske umetnosti poput duboreza, pletenja i tetovaža. Mnogi umetnici danas kombinuju elemente maorskih i zapadnih tehnika u stvaranju jedinstvenih formi. Kultura Novog Zelanda je dodatno proširena globalizacijom i povećanom imigracijom sa ostrva u Pacifiku i iz Azije. Ranzolik pejzaž Novog Zelanda pruža mnoge mogućnosti za spoljne aktivnosti i korišćen je kao pozadina niza visokobudžetnih filmova.
Novi Zeland se sastoji od 11 regiona, 67 teritorijalnih uprava u svrhu lokalne samouprave ali uz manje ovlašćenja od nekadašnjih provincija. Na nacionalnom nivou vlast vrši kabinet ministara, predvođen premijerom. Šef države je kraljica Elizabeta II koju predstavlja generalni guverner. Kraljevstvo Novi Zeland čine još i Tokelau (zavisna teritorija), Kukova ostrva i Nijue (samoupravne teritorije u slobodnoj asocijaciji) i Rosova teritorija (teritorijalna pretenzija Novog Zelanda na Antarktik). Novi Zeland je članica međunarodnih organizacija OUN, APEK, Komonvelt, OESR, FPO i STO.
Etimologija[uredi - уреди | uredi izvor]
Maori danas Novi Zeland nazivaju Aotearoa (što se prevodi kao „zemlja dugog belog oblaka“),[1] a ovaj naziv je u upotrebi i unovozelandskoj varijanti engleskog jezika. Ovaj naziv potiče od jednog naziva za Severno ostrvo na maorskom. Nepoznato je da li su Maori imali naziv za teritoriju cele države pre dolaska Evropljana.[2] Abel Tasman je 1642. primetio obalu Novog Zelanda i ovu zemlju nazvao Staten Landt, uveren da je u pitanju deo istoimenog južnog dela Južne Amerike.[3] Holandski kartografi su promenili ime ove zemlje u Nova Zeelandia 1645. godine, po provinciji Zeland.[4][5] Britanski istraživač Džejms Kuk koji ga je prvi oplovio, je prilagodio ovaj naziv engleskom jeziku i nazvao ga New Zealand, što je ime koje se i danas koristi.
Maori su imali više naziva za ova dva ostrva, uključujući Te Ika-a-Māui (riba Mauija) za Severno i Te Wai Pounamu (voda zelenog kamena) i Te Waka o Aoraki (kanu Aorakija) za Južno ostrvo.[6] Na prvobitnim evropskim mapama Južnim ostrvom je nazivano malo ostrvo Stjuart a sadašnje Južno ostrvo je nazivano Srednjim ostrvom.[7] Sadašnja podela potiče iz 1830. godine a od 1907. je standardna.[8] Geografski savet Novog Zelanda je 2009. godine otkrio da imena ostrva nikada nisu ozvaničena i trenutno postoje planovi da se to uradi.[9] Istovremeno se razmatraju budući zvanični nazivi na maorskom,[10] i najverovatnije je da će to biti Te Ika-a-Māui i Te Wai Pounamu.[11]
Geografija[uredi - уреди | uredi izvor]
Reljef[uredi - уреди | uredi izvor]
Novi Zeland čine dva glavna i veći broj manjih ostrva, koja se nalaze blizu centra takozvane Vodene hemisfere (nasuprot Kopnene čiji je centar u Francuskoj). Severno i Južno ostrvo razdvaja Kukov prolaz, širok 22 kilometra na najužoj tački.[12] Osim ova dva ostrva, pet najvećih naseljenih ostrva su Ostrvo Stjuart, Četem ostrvo, Ostrvo Veliki greben (u zalivu Hauraki), Ostrvo Durvil (u Marlboro moreuzu) i Ostrvo Vajheke (22 km od Oklanda).[13][14][15]
Novi Zeland je dugačak (preko 1600 kilometara duž severo-severoistočne ose) i uzak (na najširem delu 400 kilometara između obala)[16] sa približno 15.134 kilometara obale i ukupnom površinom od 268.021 kilometara.[17] Zbog udaljenih ostrva i duge obale, država je bogata morskim resursima. Ekskluzivna ekonomska zona je jedna od najvećih na svetu i više od 15 puta je veća od površine samog Novog Zelanda.[18]
Južno ostrvo je najveća kopnena masa Novog Zelanda, i podeljena je uzdužno Južnim Alpima.[19] Na njima se nalazi više od 18 vrhova visine preko 3.000 metara, od kojih je najvišiMaunt Kuk sa 3.754 metra što je i najviši vrh na celom Novom Zelandu. U podnožju Južnih Alpa nalazi se oblast Fjordlend sa dubokim fjordovima, od kojih je najpoznatiji Milford Saund.[20]Severno ostrvo ima manje planinskih venaca ali ima veliki broj vulkan a. Najaktivnija je vulkanska zona Taupo oko koje je formirana vulkanska visija koju obeležava najviši vrh Severnog ostrva,Maunt Ruapehu (2,797 metara). Na ovoj visiji nalazi se i najveće jezero na Novom Zelandu, Taupo[21] koje se nalazi u kalderi jednog od najvećih supervulkana.[22]
0 komentari:
Objavi komentar