Egipat
Za ostala značenja v. Egipat (razvrstavanje).
| Arapska Republika Egipat
جمهورية مصر العربية
Gumhūriyyat Miṣr al-ʿArabiyyah | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||
| Državna himna: "Bilady, Bilady, Bilady" | ||||||
.svg) | ||||||
| Glavni grad i najveći grad | Kairo 30°2′0″N, 31°13′0″E | |||||
| Službeni jezici | arapski1 | |||||
| Etničke grupe | 99% Egipćani, 0,3%Nubijci, 0.7% Grci | |||||
| Demonim | Egipćani | |||||
| Vlada | ||||||
| - | Predsjednik | al-Sisi | ||||
| - | v.d. premijera | Ibrahim Mahlab | ||||
| Ustanovljenje | ||||||
| - | Prva dinastija | o. 3150. pne. | ||||
| - | Nezavisnotst od Ujedinjenog Kraljevstva | 28. februar 1922. | ||||
| - | proglašenje Republike | |||||
| BDP (PPP) | procjena za 2008. | |||||
| - | Ukupno | 442.640 mrld. $[1] | ||||
| - | Per capita | 5.898 $[1] | ||||
| BDP (nominalni) | procjena za 2008 | |||||
| - | Ukupno | 162.164 mrld. $[1] | ||||
| - | Per capita | 2.161 $[1] | ||||
| Gini (1999–00) | 34.5 srednji | |||||
| HDI (2013) | 0.662[2] srednji • 112.. | |||||
| Valuta | Egipatska funta | |||||
| Vremenska zona | (UTC+2) | |||||
| Web domena | .eg | |||||
| 1. | dijalekt zvan kao egipatski arapski. | |||||
Arapska Republika Egipat (arap. جمهوريّة مصر العربيّة, مصر, Misir/Masr , izg. na jeziku starog Egipta: Kemet , izg. na koptskom: Kimi) jedržava u severoistočnoj Africi. Deo egipatske teritorije, Sinajsko poluostrvo, nalazi se na području Azije. Egipat pokriva površinu od oko 1.001.450 km². Na zapadu se graniči sa Libijom, na jugu sa Sudanom, na severu sa Sredozemnim morem, a na istoku sa Izraelom iGazom. Nekada se u srpskom jeziku Egipat nazivao Misir i taj naziv se zadržao u starijim knjigama i poeziji.
Procena broja stanovika Egipta za jul 2009. je 83.082.869[3]. Egipat je 16. država po broju stanovnika u svetu[4], a treća u Africi (posleNigerije i Etiopije). Glavni grad je Kairo sa 17,8 miliona stanovnika u širem području[5].
Egipat je poznat po svojoj antičkoj civilizaciji i po nekim poznatijim svetskim spomenicima. Blizu Kaira nalaze se Sfinga i Velike piramide. U okolini grada Luksora, u centralnom Egiptu, nalazi se veliki broj antičkih arheoloških nalazišta kao što su hram u Karnaku iDolina kraljeva. Danas je Egipat važan politički i kulturni centar Bliskog istoka.[6][7][8][9]
Geografija[uredi - уреди | uredi izvor]
Geografski položaj Egipta izuzetno je povoljan. Sinajsko poluostrvo predstavlja kopneni most koji povezuje Egipat sa Azijom.Sredozemnim morem povezan je sa Evropom, dok Suecki kanal predstavlja važno čvorište trgovačkih puteva između kontinenata.
Na severu je Sredozemno more, na istoku Gaza, Izrael i Crveno more, na jugu Sudan, a na zapadu Libija. Maksimalna dužina sever-jug iznosi 1.105 km, a maksimalna širina 1.129 km. Površina Egipta iznosi 997.739 km² (bez sporne oblasti Halaib, površine 20.580 km²). Manje od desetine od ukupne teritorije Egipta je naseljeno i kultivisano. Teritorija obuhvata dolinu i deltu Nila, kao i Suecki kanal koji povezuje Sredozemlje sa Sueckim zalivom, rukavcem Crvenog mora.
Reljef[uredi - уреди | uredi izvor]
Više od 90% teritorije zauzimaju pustinje, uključujući Libijsku (tzv. Zapadnu pustinju) na zapadu; deo Sahare, Arapsku pustinju (tzv. Istočnu) koja se graniči sa Crvenim morem i Sueckim zalivom, na istoku. Libijska pustinja poznata je kao „veliko peskovito more“ u kome postoji nekoliko depresija od kojih je najvećaKatara. Od pustinjskih oaza u Libijskoj pustinji najpoznatija su: Barija, Daktila, Karija, Farafra i mnoge druge.
Na izrazitom jugu duž granice sa Sudanom nalazi se Nubijska pustinja, ogromna teritorija kamenih površina i peskovitih dina. Sinajsko poluostrvo obuhvata peskovite pustinje na severu i ogromne planinske vence na jugu sa vrhovima koji se izdižu i do 2.100 m iznad Crvenog mora. Planina Katarina (Džabal Katrina, 2.637 m) je najveća planina u Egiptu. Nalazi se na Sinajskom poluostrvu kao i planinaSinaj (Džabal Musa) gde je prema hebrejskoj Bibliji Mojsije primio deset Božjih zapovesti.
Reka Nil ulazi u Egipat iz Sudana i teče severno prema Sredozemnom moru. Svojom celom dužinom od južne granice do Kaira Nil podseća na dugi hodnik, jer se iznad njegove doline izdižu visoke stene.
Južno od grada Idfua dolina Nila retko da dostiže širinu veću od 3 km. Od Idfua do Kaira prosečna širina doline iznosi čak i do 23 km i veći deo zapadne strane je iskorišten zapoljoprivredu. Oko Kaira dolina se stapa sa deltom i zauzima 250 km sredozemne obale. Nanosi aluvijalnog mulja i drugog rečnog materijala posle poplava Rozete, Damijete i drugih reka načinili su deltu najplodnijom regijom Egipta. Ipak, iako poplave donose plodan mulj, država čini sve da smanji godišnji broj poplava, zbog erozije u priobalnom području koju vrši slana voda.
U Egiptu postoji mnogo jezera. Jezero Naser, ogromni rezervoar blizu Asuana, prostire se od sudanske granice. Niz plitkih i slanih jezera smešteni su na krajevima delte prema moru. Drugo veće jezero je Birkat Kvarun koje se nalazi u unutrašnjosti, tj. u pustinji severno od grada Fajum.
Klima[uredi - уреди | uredi izvor]
Egipat se nalazi u suptropskom području. Klimu odlikuju vruća i suva leta i tople zime, tj. topli periodi od maja do septembra i hladni od novembra do marta. Najviše temperature u oba perioda uslovljene su severnim vetrovima. U obalnim područjima prosečne temperature kreću se od maksimalne 37 °C do minimalne 14 °C. Velika temperaturna variranja najčešća su pojava u pustinjama od maksimalne dnevne 46 °C do minimalnih 6 °C tokom noći. Tokom zimskog perioda temperature tokom noći padaju i do 0 °C. Područja sa najvećom vlažnošću nalaze se duž sredozemne obale, a prosečna količina padavina iznosi 200 mm godišnje, dok je prosečna količina padavina u Kairu samo 26 mm godišnje, a u pustinjskim oblastima kiša pada jednom u nekoliko godina. Količina padavina opada idući ka jugu, dok temperatura raste.
Kamsin (suv i topao pustinjski olujni vetar) javlja se u aprilu i maju, a dostiže brzinu i do 150 km/h.
Vode[uredi - уреди | uredi izvor]
Nil je druga reka po dužinina na svetu, duga 6.497 km. Njen tok kroz Egipat je dug 1.550 km, a površina delte Nila je 24.000 km².
Nil ulazi u Egipat kod Vadi Halfe na njegovoj južnoj granici. Teče kroz pustinju 1,5-2 km širokom dolinom do Asuana. Od Asuana, pošto pređe svoju poslednju kataraktu, Nil teče kroz dolinu koja se širi od 5-20 km i proteže do Kaira nekih 700 km. Daljih 300 km do mora prolaze vode Nila kroz vrlo prostranu deltu, razgranatu u mnogo rukavaca. Delta završava sa lagunskom obalom dugom 250 km.
Dolinu i deltu Nila pokriva izuzetno plodno zemljište koje je reka hiljadama godina taložila u sloj debeo 10—12 m. Svake godine od avgusta do oktobra vodostaj Nila poraste, reka se izlije iz korita i poplavi svoju dolinu i deltu. Posle povlačenja ostavlja za sobom mulj koji obnavlja plodnost tla.
Na teritoriji Egipta Nil ne prima ni jednu stalnu pritoku. Klima koja vlada nad dolinom je izrazito topla, pustinjska. Samo morska obala poznaje kiše. U dolini Nila vlada trajna vedrina. Vegetacijsko doba uopšte se ne prekida; biljke neprestano rastu i dozrijevaju. Te prirodne okolnosti stvorile su od doline Nila najveću rečnu oazu na svetu. Koliko se može iz istorijskih izvora zaključiti ljudi se već 6.000 godina koriste tim tlom i poplavama Nila: grade kanale, podižu nasipe, izvlače vodu, sve do naših dana.
Osim plodnog tla i nilske vode priroda je obdarila Egipat i značajnim rudnim bogadstvom. Na Sinajskom poluostrvu i u crvenomorskom primorju ima izdašnih izvora nafte. U tom primorju javljaju se i fosfati. Zapadno od delte u sredozemnom primorju ima kamene soli.
Flora i fauna[uredi - уреди | uredi izvor]
Vegetacija Egipta ograničena je na deltu, dolinu Nila i pustinjske oaze. Najviše rasprostranjena je kokosova palma. Od ostalih vrsta drveća ovde se nalaze akacija, tamaris, karob. Drveće koje je doneto sa drugih kontinenata su čempres, eukaliptus, mimoza kao i razne vrste voćki. Aluvijalno tlo Egipta, naročito u delti, pogodno je za gajenje različitih biljaka i kultura, uključujući grožđe, razne vrste povrća, cveća poput lotusa, jasmina i ruže. U pustinjskim predelima najčešće raste šiblje i trava za stoku. Papirus, nekada zastupljen duž Nila, sada se može naći na samom jugu Egipta. Zbog pustinjske klime, Egipat ima nekoliko domaćih divljih životinja. Gazele u pustinji, kao i lisice,hijene, šakali, divlje svinje naseljavaju različita područja, uglavnom deltu i planine duž Crvenog mora. Od reptila živi nekoliko vrsta otrovnihzmija. Krokodili, nastanjeni nekad u Donjem Egiptu, danas uglavnom žive na području Gornjeg Egipta. Od ptica živi flamingo, orlovi,lešinari, pelikani i još preko 493 poznatih vrsta. Tu žive i mnogi insekti, a škorpioni žive u pustinjskim predelima. U jezerima i u Nilu živi oko 70 vrsta ribe.
Regionalna podela[uredi - уреди | uredi izvor]
Gornji Egipat obuhvata dolinu Nila od južne egipatske granice pa do blizu Kaira. Zahvaljujući veštačkom navodnjavanju u tom dugom pojasu preovladava uzgajanje pamuka i šećerne trske. Pamuk je zauzeo prostrane površine u obliku monokulture. U Gornjem Egiptu znatne se površine zasavaju ječmom i prosom, a dobro uspevaju i druge žitarice (kukuruz, pšenica, pirinač). Uz kuće rastu i datulinepalme. Uz rubove doline ima dobrih maslinika i agruma. Najveći grad u tom delu Egipta je Asuat. Od njega se odvaja kanal koji vodi u veliku oazu Fajum u kojoj se uzgajaju pamuk i žitarice. Na jugu uklesani su u stenama kipovi faraona, a dolinom se prostiru ruševine hramova i palata u Tebi, Luksoru i Karnaku. Usled podizanja nivoa vode izgradnjom brane Asuana mnogi spomenici su potopljeni.
Donji Egipat obuhvata prostranu deltu Nila. Delta daje zimi žetvu pšenice, ječma i povrća. Letna žetva sastoji se uglavnom od pamuka i pirinča. Jesenjska donosi kukuruz i proso. Osim toga u delti rodi i razno voće (datule, banane, agrumi, smokve, kajsije, breskve, jabuke, kruške...).
Donji Egipat je ispresecan gustom mrežom puteva i železničkih pruga. Nilom i brojnim kanalima plove mnoge lađe. Ovo je gusto naseljeno područje sa glavnim centrima: Kairo, politička i kulturna metropola, administrativni, trgovački i turistički centar; Aleksandrija, glavna egipatska luka, metropola trgovine pamukom, žitom, šećerom i voćem. Istočno od delte Nila proteže se zona Sueckog kanala. Taj veliki svetski morski put pod egipatskom upravom i odgovornošću angažuje na desetine hiljada egipatskih službenika i radnika. Na severnom ulazu u kanal razvila se moderna luka Port Said, a na južnom ulazu luka Suec.
Prirodne odlike i resursi[uredi - уреди | uredi izvor]
Egipat se nalazi u suptropskom pojasu, obuhvata istočni deo Sahare, sa nizijama zapadno od Nila i planinskim uzvišenjima na istoku, u primorju Crvenog mora. Leti vlada velika vrućina, koja raste kako se ide prema jugu, gde praktično i nema padavina. One su retke već u delti, gde iznose oko 50 mm godišnje. Dolina Nila, korisne širine 3 - 15 km ima izuzetan značaj zbog racionalnog korišćenja poplava koje povećavaju plodnost zemljišta. Asuanska brana je regulisala navodnjavanje (obezbjeđujući istovremeno najveći deo električne energije), omogućila je dobijanje novih plodnih površina, povećala godišnji broj žetvi (ponekad i 4 godišnje). Egipat uvozi polovinu hrane koja mu je potrebna.
Gotovo polovina stanovništva još uvek živi od poljoprivrede ali egzodus sa sela doprinosi bujanju gradova, u prvom redu Kaira i Aleksandrije, u kojima živi više od 50% stanovništva. Industrija je slabo razvijena, izuzev tekstilne, šećerne, metalurgije i naftne.
Istorija[uredi - уреди | uredi izvor]
Praistorija[uredi - уреди | uredi izvor]
Skoro istovremeno sa pojavom paleolitskog čoveka u Evropi, tragovi ljudi se pojavljuju i u ušću Nila na egipatskoj visoravni koja je omeđena Libijskom pustinjom na zapadu,Arapskim poluostrvom na istoku, Sredozemnim morem na severu i prvom kataraktom Nila na jugu.
U Gornjem Egiptu kiša gotovo nikad ne pada, dok u donjem Egiptu oko Kaira, pada povremeno i ne obilno. Zbog toga je svakogodišnja nilska poplava zaista najveći događaj u celoj zemlji, jer od nje zavisi taloženje plodonosnog mulja koji daje blagostanje. Stoga su Egipćani od najstarijih vremena Nil smatrali svetom pojavom, pa su ga čak proglasili božanstvom. Savladavanjem tehnike obrade kamena u mikrolite označen je prelaz iz paleolita u mezolit ili srednje kameno doba. Za to doba najkarakterističnija je Kapsijenska kultura.
Zadnja faza Sebilijenske kulture, odgovara ranoj Natufijskoj kulturi u Palestini, pa se može datirati između 9. i 7. milenijuma pne. Najstariji nalazi neolitskog čoveka Egipta pronađeni su u Fajumu i datiraju iz 4400. do 4200. godine pre nove ere. To su nalazi kamenog ručnog klina i keramičke posude u fragmentima, no one, za razliku od drugih nalazišta tog doba u Evropi, nisu bili na mestu nastanka, nego su donešeni Nilom iz gornjeg toka. Oko njih ne postoje ni kosti ni drugi ostaci čoveka ni naselja pa je teško utvrditi odakle zaista potiču, ali sa sigurnošću se može tvrditi da su nalazi zaista iz toga doba.
Tek u neolitu nastaje počinje istorija Starog Egipta jer se ljudi stalno naseljavaju u dolini Nila i postaju pastiri i poljoprivrednici. Nekako u to doba, početkom 6. veka i godišnja mena Nila se ustaljuje. Sa tom predvidivom stabilnošću koju ljudi prepoznaju i koriste počinje era blagostanja za tu zemlju sve do danas.
Prva eneolitska kultura starog Egipta je Badarijanska kultura koja datira pod kraj 5. milenijuma pne., a ime je dobila po nalazištu El Badari. Ona traje oko 400 godina tj. od 4000. do 3600. pne. Mlađa od te kulture naziva se Amratijanska kultura prema nalazištu u el Amrehu. Nakon nje sledi Gerzeanska kultura imena po nalazištu u blizini mesta Gerzehakoji se nalazi u oazi. Nju stavljamo u doba između 3600. do 3400. pne. Poslednja faza te kulture, koja je ujedno i poslednja preddinastička kultura, prelazi u istorijsko razdoblje.
Drevni Egipat[uredi - уреди | uredi izvor]
Pod pojmom starog Egipta podrazumeva se egipatska država i civilizacija od praistorije do rimskih osvajanja. Prva upotreba pisma, koja označava početak istorijskog perioda datirana je u doba pre ujedinjenja Egipta, u doba kulture Nakada II. Prvo poznato sređivanje pisma i pisani izvori potiču iz doba Nulte dinastije, u vreme ujedinjenja egipatske države.
Oko reke Nil formirale su se dve države, Donji Egipat u području delte Nila i Gornji Egipat južno od delte Nila. Oko 3100. godine pne. kralj Narmer iz Gornjeg Egipta osvojio je Donji Egipat i stvorio prvu jedinstvenu državu i utemeljio prvu dinastiju egipatskih faraona. Razdoblje prvih dveju dinastija naziva se ranim razdobljem (2925. — 2575. p.n.e). U ovom periodu je procvetala egipatska kultura, koja je jasno ostala egipatska po svojoj religija, umetnosti, jezika i običaja. Usledilo je razdoblje Starog carstva (2575 — oko 2130. p.n.e) u kojem su podignute piramide, od koje su najpoznatije Džoserova piramida iz perioda Treće dinastije i piramide u Gizi izčetvrte, i osvojena Nubija (glavni grad Memfis).
Za vreme Prvog prelaznog perioda je došlo do raspada jedinstvene države, a politički prevrati su trajali oko 150 godina. Veće poplave Nila i stabilizacija vlade su vratile blagostanje u razdoblju Srednjeg carstva koje je dostiglo vrhunac pod faraonom Amenemhetom i naslednicima iz 12. dinastije (1983 — oko 1600. p.n.e). Drugi period nejedinstva omogućio je semitskim Hiksima da osvoje Egipat oko 1630. pne. Hiksi su preoteli veliki deo Donjeg Egipa i osnovali novu prestonicu uAvarisu. Vladar Gornjeg Egipta Ahmos I, osnivač Osamnaeste dinastije, je proterao Hikse (do 1521. pne.). Usledilo je razdoblje Novog carstva (oko 1530 — 1075. p.n.e) s glavnim gradom Tebom.
U tom razdoblju Egipat dostiže vrhunac razvoja i širi se sve do Džeber Barkala na jug i Eufrata na istok, a nakon 1075. pne. zbog unutrašnjih sukoba snaga kraljevstva je postepeno slabila. Ovaj period je upamćem po poznatim faraonima poput: Hatšepsut, Tutmosa III, Akhenatona i njegove supruge Nefertiti, Tutankamona i Ramzesa II. Prvo istorijsko zabeleženo izražavanje monoteizma se odigralo u ovom periodu u viduatenizma.
U trećem prelaznom periodu Egipat su najpre su ga osvojili Nubijci (oko 730 — 664. p.n.e), a potom su ih Asirci i Vavilonci sasvim potisnuli iz Azije. Godine 525. pne. persijski car Kambiz II osvojio je Egipat i od njega stvorio persijsku pokrajinu. Amirtrej je 404. pne. uspeo da otrgne Egipat od persijske vlasti. Trideseta dinastija je poslednja domaća dinastija koja je vladala Egiptom, pre nego što ih je ponovo pokorilo Persijsko carstvo nakon što je poslednji domaći faraon Nektaneb II poražen u bici 343. pne.
Helenistički period (332. — 30. pre n. e.)[uredi - уреди | uredi izvor]
Aleksandar Makedonski je osvojio Egipat 332. godine pre n. e., a posle njegove smrti 323. godine pre n. e. Egiptom počinje da vlada dinastijamakedonskog porekla Lagidi ili Ptolemejidi. Tradicionalna egipatska civilizacija prihvata grčke uticaje, a Aleksandrija, grad koji je u delti Nilaosnovao sam Aleksandar, ubrzo postaje najveći grad istočnog Mediterana i veliko kulturno središte helenističkog sveta. Rodonačelnik dinastije, Ptolemej I Soter (323. — 285. pre n. e.) osnovao je u 3. veku pre n. e. Aleksandrijsku biblioteku koja je predstavljala najveću biblioteku antičkog sveta. Svetionik na ostrvu Farosu nadomak aleksandrijske luke, koji je podignut sredinom 3. veka pre n. e. važio je za jedno od Sedam svetskih čuda antičkog sveta
Ptolemejidi su tokom 3. veka vladali ne samo Egiptom već i Palestinom, Sirijom, Kiprom i pojedinim ostrvima Egejskog mora. Ipak, dugotrajni ratovi sa rivalskom helenističkom dinastijom Seleukida i stalni sukobi unutar same dinastije doveli su do teritorijalnih gubitaka i slabljenja centralne vlasti tokom 2. veka pre n. e. Već tada ptolemejski Egipat postaje klijentska država sve moćnije Rimske republike. Pored toga, Egipat je u toku rimskih građanskih ratova 1. veka pre n. e. uvučen u sukobe između rimskih državnika i vojskovođa. Zahvaljujući uticaju na Julija Cezara, a zatim Marka Antonija, Kleopatra VII je uspela na kratko da ponovo uspostavi svoj vladarski autoritet i obnovi spoljnopolitički prestiž.
Rimska vladavina (30. pre n. e. — 395. n. e.)[uredi - уреди | uredi izvor]
Rimska vladavina Egiptom počinje 30. godine pre n. e. nakon bitke kod Akcija posle koje je Kleopatra VII, poslednji vladar iz dinastije Ptolemeida, izvršila samoubistvo. Prvi rimski car Oktavijan Avgust je ustrojio Egipat u posebnu provinciju kojom je upravljao prefekt iz konjaničkog staleža koga je lično postavljao car, dok je osobama iz senatorskog staleža bio zabranjen ulaz bez prethodnog odobrenja. U okviru Rimskog carstva Egipat je važio za najbogatiju provinciju koja je metropoli plaćala danak u žitaricama kojima je hranjen rimski plebs. Zbog toga je Egipat nazivan i žitnicom Rima.
Osvajanje krajeva duž Crvenog mora okončano je tokom vlade cara Klaudija (41—54), dok je car Hadrijan (117—138) posetio Egipat u dva navrata. Tokom krize 3. veka Egipat je 269. kratkotrajno postao deo Zenobijinog Palmirskog carstva, a298. Dioklecijan je nakon uništenja uzurpatora Domicija Domicijana podelio Egipat na tri provincije.
Tokom rimskog perioda, naročito posle razaranja Jerusalima 70. godine Aleksandrija je postala intelektualni centar jevrejskedijaspore. Takođe, od 2. veka Aleksandrija je postala i važan hrišćanski centar čiju je episkopiju po legendi osnovao oko 33. godine apostol i jevanđelista sveti Marko. Najznačajniji aleksandrijski teolozi iz ranohrišćanskog perioda bili su Kliment Aleksandrijski (umro između 211. i 216) i Origen (umro oko 254). Nakon 324. godine, kada je Konstantin Veliki ujedinio Rimsko carstvo pod svojom vlašću, progon hrišćanske crkve koji je započet 303. po Dioklecijanovom nalogu je okončan.
Vizantijski period (395—642)[uredi - уреди | uredi izvor]
Pošto je sredinom 4. veka Konstantinopolj postao prestonica Rimskog carstva, isporuke žita iz Egipta su preusmerene iz Rima na Konstantinov grad. Takođe, posle smrti cara Teodosija I 395. godine jedinstveno Rimsko carstvo je podeljeno na dva dela pri čemu je Egipat pripao istočnoj polovini, tj. Istočnorimskom ili Vizantijskom carstvu.
Hristijanizacija Rimskog carstva je napredovala postepeno, naročito pošto je Teodosije I 391. počeo da donosi antipaganske zakone. Već za njegove vlade hrišćani su uz pomoć carske vojske uništili čuveni Serapejum, hram boga Serapisa u Aleksandriji. Međutim, odnosi između države i crkve nisu uvek išli glatko. Učenje aleksandrijskog sveštenika Arija, arijanstvo, je izazvalo dugotrajnu kontraverzu. Iako je arijanstvo osuđeno kao jeres na Prvom vaseljenskom saboru 324. u Nikeji ipak je uživalo podršku episkopa širom istoka Rimskog carstva sve do osme decenije 4. veka. Tokom ovog perioda kao uporni branilac nikejskog simbola vere istakao se veliki teolog Atanasije, episkop Aleksandrije. Atanasije je između ostalog sastavio i prvu hagiografiju u vidu Žitija svetog Antonija, jednog od prvih monaha pustinjaka koji se podvizavao upravo u pustinjama Egipta. Time je od početka 4. veka Egipat postao centar hrišćanskog monaštva i u pogledu monaha pustinjaka (eremita) i u pogledu sve većeg broja kinovitskih tj. manastirskih zajednica čiji je prvobitni osnivač bio sveti Pahomije.
Drugi važan teološki spor u čijem središtu se Egipat našao bilo je pitanje Hristove prirode u kome je aleksandrijska teološka škola zauzela stav da je Hrist imao samo jednu i to božansku prirodu (monofizitizam). Ovo učenje je osuđeno 451. na Četvrtom vaseljenskom saboru u Halkedonu. Kako je monofizitizam uživao široku podršku u okviru aleksandrijske patrijaršije, carske vlasti su episkopsku stolicu silom obezbedile pristalicama Halkedonskog sabora, dok su monofiziti stvorili paralelnu crkvu, takozvanu Koptsku crkvu.
Podeljenost između monofizita i pravoslavnih, između vizantijske elite i koptske većine olakšala je persijsko osvajanje Egipta 618. godine. Iako je car Iraklije (610—641) uspeo da istera Persijance 629. i obnovi vizantijsku vlast na Bliskom istoku, pa tako i u Egiptu, i Vizantijsko i Sasanidsko carstvo su se pokazale isuviše iscrpljenim za nalet novih osvajača — muslimanskih Arapa.
Rani islamski period: od osvajanja do Mameluka (642—1517)[uredi - уреди | uredi izvor]
Između 623. i 642. Egipat su osvojili Arapi, koji su doneli islam i arapski jezik. Državom su u početku vladali kalifovi namesnici, a kada je sredinom 9. veka uticaj abasidskih kalifa iz Bagdada oslabio, osamostalio se pod vlašću namesnika iz dinastije Tulunida (868—905) i Ihšidida(935—969).
Egipat su 969. godine osvojili severnoafrički vladari iz dinastije Fatimida, koji su bili šiiti. Pretvorili su ga u središte svoje države s prestonicom u Kairu (973. godine). Kako su 1099. krstaši su osvojili Jerusalim, a fatimidski vladar Adid uputio je 1168. kurdskog vojskovođu Saladina u rat protiv krstaša. Saladin ne samo da je bio uspešan u borbi sa krstašima, već je 1171. svrgnuo poslednjeg fatimidskog vladara, ponovno uveo sunitski islam i 1175. proglasio se sultanom. Njegovi potomci postali su poznati kao dinastija Ejubida. U toku njihove vladavine Egipat je u nekoliko navrata bio meta novih krstaških pohoda, naročito Petog i Sedmog. Vlast 1250. preuzimaju mameluci, pripadnici sultanove straže, robovi turkmenskog i mongolskog porekla. Upravo su mameluci 1277. zauzeli Akru i tako zanavek isterali krstaše iz Svete zemlje. Međutim, tokom 14. i 15. veka mamelučki sultani su usred dvorskih prevrata neretko smenjivani, a u istom periodu stanovništvo Egipta je iscrpljivano čestim epidemijama kuge.
Osmanski period (1517—1882)[uredi - уреди | uredi izvor]
Godine 1517. turski sultan Selim II osvojio je Egipat. Značaj Egipta za Carstvo je bio i strateški i ekonomski. Egipat je bio važna baza za pohode u području Crvenog mora, uJemenu, Etiopiji i Hidžazu. U toku 16. veka, luka Suec je dosta proširena, a pridodato joj je i brodogradilište. Čak je 1568. godine pokušana i izgradnja kanala kroz Suecku prevlaku.
Nakon što su Portugalci osnivanjem svojih baza u Indiji zapretili muslimanskim moreplovcima presecanjem njihovih trgovačkih veza sa Indijom, Osmanlije odlučuju da učvrste svoj položaj u područjima oko Crvenog mora. Ovo je uključivalo osnivanje novih baza u Jemenu i Etiopiji. Pri osvajanju Etiopije, od strateškog značaja bile su osmanlijske baze u Egiptu. Nakon njenog osvajanja, oni u Etiopiji osnivaju 1555. godine Habeški ejalet sa sedištem u gradu Masava.[10]
.jpg)
Osvajanje Egipta Osmanlijama je donijelo ogromne ekonomske i finansijske prednosti. Prihodi od poreza na zemlju, carina na morskim i riječnim lukama su se koristili za finansiranje vojske, vojne pohode i rashoda namesnika i njegove porodice. Pored toga Egipat je delimično pokrivao i troškove karavana kojima su hadžije išle ka Meki, a dostavljali su i velike količine žitastanovnicima Meke i Medine. Pored toga, egipatska privreda je snabdevala Osmanlijsku prestolicu sa raznim proizvodima i namirnicama: šećerom, rižom, lećom i kafom, ali i vojsku i mornaricu sa barutom, konopima i užadima.[11]
Egipat je bio integrisan u ogromno carstvo, uživajući u dugotrajnom periodu mira, prosperiteta i dobre vlasti u odnosu na tadašnje standarde. Kairo je imao velike koristi od trgovine, koju je stimulisalo godišnje hodočašće u Meku. Zahvaljujući Osmanlijskoj moći i prestižu, te sigurnošću koja je bila veća nego u prethodnom periodu, mnogo više je vernika poduzimalo put na hadžiluk. Egipatski trgovci, ali i vlada, ostvarivali su profit od međunarodne trgovine kafom, koja je otpočela početkom16. veka i zauzela značaj i važnost koju je dotada imala trgovina začinima. Kairo za vreme Osmanlijske vladavine je bio sedište paše i središte zemlje sa stacioniranom vojskom i birokratijom koji su trošili ogromne količine luksuzne robe.[12]
Stalne promene u vlasti uzrokovale se česte pobune u vojsci na kraju 16. i početkom 17. veka. Smatra se da su te pobune bile uglavnom iz ekonomskih razloga[13], međutim često su motivi bili etničke prirode. U nekoliko navrata, vojska je čak upadala u pašine odaje, pljačkajući i ubijajući neistomišljenike. Vrhunac pobuna bilo je ubistvo Ibrahim-paše1604. godine nakon čega sve do 1609. stanje u Egiptu bilo je gotovo na rubu anarhije. Naslednik Ibrahim-paše, Muhamed-paša (vladao 1607—1611) uspeo je uz pomoć beduinai dela lojalne vojske ugušiti pobunu. Pobednički je ušao u Kairo 5. februara 1610.
Kao odgovor na krizu u Carstvu, Osmanlije su krajem 16. i početkom 17. vijeka počeli postepeno pretvarati svoju imperiju od osvajačke u birokratsku državu i bedem islama. U ovom aspektu, osmanlijsko osvajanje Egipta i Hedžaza je posmatrano kao odgovornost sultana i Carstva za sigurnost islamskih svetih mesta Meke i Medine. Od značajnijih uspeha Osmanlija tokom 17. vijeka ističu se osvajanje Krita 1669 i ponovno osvajanje Bagdada 1636, za vreme vladavine sultana Murata IV. Međutim, ova osvajanja dodatno su smanjila stratešku važnost Egipta unutar Carstva. Pošto je u međuvremenu smanjena opasnost od Portugalaca u Crvenom moru, egipatske ekspedicije na tom području više nisu bile potrebne. Svi ti događaji deprimirali su vojne vođe u Egiptu, te im umanjivali vojni moral. Kao dodatni razlog demotivisanja egipatske vojske bilo je njihovo angažovanje u odbrani granica Carstva nakon katastrofalnog poraza Osmanlija u bici kod Beča 1683, kada su mnogi vojnici povučeni iz Egipta, koji se smatrao mirnim utočištem, daleko od burnih ratišta.
Tokom 18. veka Egipat se sve više približavao delimičnoj autonomiji, kako je opadala važnost paša koje je vlast u Istanbulu često menjala, dok su u isto vreme rasli važnost i uticaj lokalnih mamelučkih begova i šejhova. Veoma često izbijali su sukobi između sekti, od kojih su dvije bile posebno uticajne: kasimije i fikarije. Zabeleženo je da je tokom 1711. izbio sukob između ove dve sekte koji je trajao osamdeset dana (od aprila do juna 1711). Sukob je okončan ubistvom vođe fikarija, ali neprijateljstva između ovih sekti trajaće još naredne dve decenije. Centralna osmanlijska vlast bila je nemoćna da zavede red, pa je svojim potezima, koji su uključivali ubistva vođa jedne ili druge sekte, samo izazivali proteste i otpor obeju strana. Tokom 1730-ih ove sekte su se gotovo potpuno međusobno uništile, što je dovelo na vlast sektu Kazdagli (ili Kathuda po osnivaču Mustafi Kathuda), koji su komandovali janičarskimtrupama.
Napoleon Bonaparta je osvojio zemlju 1798. i pokušao da pretvori Egipat u francusku koloniju. Francuzi su se povukli 1801. pred vojskom turskog generala Mehmeda Alije, koji je 1805. postao sultanov namesnik (do 1848). Novi namesnik prvo se obračunao na svirep način s Mamelucima, a zatim uveo velike reforme čime počinje uticaj zapada.
Francuzi su 1854. dobili koncesiju za izgradnju Sueckog kanala (otvoren 1869), što je povećalo stratešku važnost Egipta.
Britanski protektorat[uredi - уреди | uredi izvor]
Zbog velikih troškova izgradnje Sueckog kanala, egipatski kediv (potkralj) Ismail je 1875. bio primoran da proda egipatski udeo u vlasništvu Sueckog kanala Ujedinjenom Kraljevstvu. Nezadovoljstvo Ismaliovom vladavinom i dolaskom Evropljana je dovelo do osnivanja prvih nacionalnih klubova 1879. sa Ahmadom Urabijem kao najistaknutijom osobom. On je 1882. postao predsednik vlade koja je pokušala da uvedde parlamentarnu kontrolu budžeta. Plašeći se gubitka kontrole nad Sueckim kanalo, Ujedinjeno Kraljevstvo i Francuksa su vojno intervisale i porazile egipatsku vojsku u bitka kod El Kebira i postavili Ismalikovog sina Teufika na čelo de fakto britanskog protektorata. Protektorat je ozvaničen 1914, a titula šefa države je promenjena u sultana, kako s Velika Britanija je ušla u rat s vojskom Egipta 1882. Otada je većinu vlasti imao britanski upravnik, dok su egipatski potkraljevi imali uglavnom formalne dužnosti.
Kada je na početku Prvog svetskog rata Otomansko carstvo stupilo u rat na strani Centralnih sila, Velika Britanija je 1914. zvanično pretvorila Egipat u protektorat, promenila titulu šefa države iz kediva u sultana kako bi istakla nezavisnost Egipta od Otomanskog carstva i preuzela kontrolu nad Sueckim kanalom.
Nezavisna kraljevina[uredi - уреди | uredi izvor]
Posle rata u Egiptu je nastao masovni pokret za nezavisnost. 1919. došlo je do masovnih nemira, Egipat je 1922. postao nezavisna kraljevina pod vlašću kralja Fuada II.
Posle razdoblja kraljevske diktature (1930—1935) na parlamentarnim izborima pobedila je stranka Vafd, a 1936. postignut je sporazum s Velikom Britanijom po kojem su britanske snage ostale samo na području Sueckog kanala. Na početku Drugog svetskog rata Velika Britanija je Egipat ponovno pretvorila u protektorat. Nemački pokušaj prodora do Sueskog kanala Britanci su 1942. zajedno sa saveznicima zaustavili kod El Alamejna.
Posle rata egipatske političke stranke ponovno su pokušale da potisnu Britance iz Egipta, a unutrašnju situaciju bitno je pogoršao i poraz u ratu arapskih zemalja protiv Izraela(1948—1949) i sve snažniji islamski fundamentalizam.
Republika[uredi - уреди | uredi izvor]
Pod vođstvom Gamal Abdel Nasera izvršen je 1952. državni udar i umesto kralja Faruka (1936 - 1952) postavljen je kralj Fuad II, iako je vlast zapravo preuzelo Revolucionarno veće pod vodstvom vrhovnog vojnog zapovednika Muhamed Nagiba. 1953. proglašena jerepublika. Nagib je postao predsednik republike i vlade. Posle pokušaja atentata na potpredsednika vlade Gamala Abdela Nasera (1954) Nagib je sklonjen iz politike, a Naser je postao predsednik vlade i republike.
U sklopu velikih reformi 1956. započela je postupna nacionalizacija države, pa je i Suecki kanal, dotada u vlasništvu britanskih i francuskih deoničara, postao državni. Izraelska vojska je zauzela Sinaj i stigla do do Sueckog kanala, gde su svoju vojsku uputile i Velika Britanija iFrancuska.
Zbog opasnosti da će se uplesti i Sovjetski Savez, a po odluci UN-a, s područja kanala povukle su se sve strane jedinice. Naser je postao je tako vođa čitavog arapskog sveta. 1958. službeno je proglašeno ujedinjenje Egipta i Sirije u Ujedinjenu Arapsku Republiku (UAR), aliSirija je 1961. istupila iz tog saveza. I pored raspada zajedničke države Egipat je naziv UAR zadržao do 1971.
Naser je održavao bliske odnose sa Sovjetskim Savezom, a zajedno sa Jugoslavijom i Indijom Egipat je bio lider Pokreta nesvrstanih. Zahvljajujući sovjetskoj pomoći, Egipat je dobio Asuansku branu, jednu od najvećih na svetu.
Egipat posle Nasera[uredi - уреди | uredi izvor]
U Šestodnevnom ratu (1967) Egipat je doživio katastrofalan poraz, a izraelske jedinice su za samo nekoliko dana zauzele Sinajsko poluostrvo i prodrle do Sueckog kanala. Poraz u ratu i propast zamisli „arapskog socijalizma“ poništili su početne uspehe naserizma, a Naserov naslednik Anvar el Sadat (1970—1981) jače se povezao sa Zapadom.
Godine 1973. egipatskim i sirijskim napadom na Izrael počeo je Jomkipurski rat, u kojem ove dve države nisu uspele da proteraju Izrael sa Sinaja, a daljim pregovorima ipak su postigle njegovo delimično povlačenje i otvaranje Sueckog kanala.
Na Sadatov podsticaj i posle dugotrajnih pregovora u Kemp Dejvidu (SAD), Egipat i Izrael potpisali su 1979. u Vašingtonu mirovni sporazum, njime je određeno da se Izrael povuče s celog Sinajskog poluostrva. Sadat je pao kao žrtva atentata islamskih ekstremista okupljenih u Muslimanskom bratstvu (6. oktobar 1981), a njegov naslednik Hosni Mubarak je umerenom liberalizacijom smanjio unutrašnje napetosti i politikom „hladnog mira“ prema Izraelu obnovio odnose s arapskim državama.
Posle izbora 1978. na vlasti su Mubarakova Narodnooslobodilačka stranka i levi saveznici. Egipat krajem 90-ih godina sve više pogađaju ekonomski problemi, velike socijalne napetosti i sve izraženiji islamski fundamentalizam. Islamske grupe, koje najviše imaju podršku u Gornjem Egiptu, pribegle su terorizmu, usmerenom i protiv stranih turista. Još uvek nije rešen spor sa Sudanom zbog granice na području Halaib (20.580 km²).
Politika[uredi - уреди | uredi izvor]
Po ustavu od 11. septembra 1971, Egipat je predsednička republika. Pravo glasa imaju svi državljani stariji od 18 godina. Predsednika republike predlaže parlament, a potom ga na referendumu mora potvrditi većina glasača. Njegov mandat traje šest godina.
Predsednik ima vrlo velika ovlašćenja: imenuje predsednika vlade, ministre i druge visoke državne funkcionere, parlamentu predlaže nove zakone i ima pravo veta na izglasane zakone, može raspisati referendum o važnim pitanjima i raspustiti parlament (za to treba potvrdu većine glasača na referendumu), može proglasiti vanredno stanje i privremeno vladati na temelju predsedničih odluka.
Jednodomnu Nacionalnu skupštinu čini 454 poslanika; 444 bira se na opštim izborima na pet godina, a 10 poslanika imenuje predsednik republike. Savetodavno veće (Šura) ima 210 članova; 153 biraju građani, a 57 imenuje predsednik republike. To je isključivo savetodavno telo bez zakonodavnih ovlašćenja.
Administrativna podela[uredi - уреди | uredi izvor]
Egipat je podeljen u 29 gubernija (muhafaza), koje su dalje podeljene u regione. Svaka gubernija ima svoje administrativno sedište.
0 komentari:
Objavi komentar